1) Не ідуць, мой сынок, рэкі ўгару, і не круціцца крылле ў ветрака проці ветру.
[Не ідуць, мой сынок, рэкі ўгару <em>(1)</em>], і [не круціцца крылле ў ветрака проці ветру <em>(2)</em>].
[ = - ], i [ = - ].
Складаназлучаны сказ (сродак сувязі - злучальны злучнік <em>і</em>), апавядальны, няклічны;
1 - просты, двухсастаўны, поўны, развіты, ускладнены звароткам;
2 - просты, двухсастаўны, поўны, развіты, няўскладнены.
1. <em>не ідуць</em> - просты дзеяслоўны выказнік (<em>не</em> - адмоўная часціца, <em>ідуць</em> - дзеялоў)
<em>мой сынок</em> - зваротак (<em>мой</em> - займеннік,<em> сынок</em> - назоўнік)
<em>рэкі</em> - дзейнік (<em>рэкі</em> - назоўнік)
<em>ўгару</em> - акалічнасць (<em>ўгару</em> - прыслоўе)
2. <em>не круціцца</em> - просты дзеяслоўны выказнік (<em>не</em> - адмоўная часціца, <em>круціцца</em> - дзеялоў)
<em> крылле</em> - дзейнік (<em>крылле</em> - назоўнік)
<em>ў ветрака</em> - дапаўненне (<em>ў</em> - прыназоўнік, <em>ветрака</em> - назоўнік)
<em>проці ветру</em> - акалічнасць (<em>проці</em> - прыслоўе, <em>ветру</em> - назоўнік)
2) Няхай родным словам загаворыць наш народ.
[Няхай родным словам загаворыць наш народ].
[ = - ].
Просты сказ, пабуджальны, няклічны, двухсастаўны, поўны, развіты, няўскладнены.
<em>няхай загаворыць</em> - састаўны дзеяслоўны выказнік (<em>няхай</em> - пабуджальная часціца, <em>загаворыць</em> - дзеяслоў)
<em>родным</em> - азначэнне (<em>родным</em> - прыметнік)
<em>словам</em> - дапаўненне (<em>словам</em> - назоўнік)
<em>наш народ</em> - дзейнік (<em>наш</em> - займеннік, <em>народ</em> - назоўнік)
Апошні дзень восені выдаўся сумным. Усё неба зацягнулі шэрыя тоўстыя хмары. З іх сыпаўся дробны самотны дождж. Дрэвы стаялі з голымі чорнымі галінкамі. Горад таксама быў шэры. Дзьмуў моцны вецер. Людзі спяшылі некуды з сур’ёзнымі тварамі. І раптам сярод гэтай шэрасці засвяціў сонечны праменьчіык. Вечер разагнаў хмары. З-за іх выглянула блакітнае неба. Сонца засвяціла мацней, і адразу стала прыемна. І людзі пачалі ў<span>сміхацца.</span>
Няма нічога больш каштоўнага, чым жыццё чалавека. Але, відаць, не ўсе гэта разумеюць. Інакш адкуль у свеце столькі войнаў?
Задумайцеся: ну што добрага можа даць чалавецтву і асобнаму чалавеку вайна? Хоць што-небудзь прыйшло на розум? А што дрэннага? Вось тут можна назваць многае: мільёны забітых і пакалечаных, яшчэ больш асірацелых і з разбітымі сэрцамі. Як пісаў Анатоль Вярцінскі ў сваім творы "Рэквіем па кожным чацвёртым":
Кожны чацвёрты быў мёртвы —
мір і спакой ім вечны!
Кожны трэці быў змораны,
скалечаны і знявечаны.
Кожны другі на целе
меў раны, апёкі ці шрамы.
I ўсе мы, усе мы мелі
<span>на душы сваёй раны.
</span>Вялікая айчынная вайна прайшлася па нашай краіне, змятаючы ўсё на сваім шляху. Мы не былі ініцыятарамі гэтай вайны і не былі ў ёй зацікаўленыя. Але чамусьці менавіта на нашай тэрыторыі вяліся самыя жорсткія баі. Менавіта наша радзіма была акупаваная нямецкімі захопнікамі. Менавіта сярод нашых людзей быў забіты кожны чацвёрты:
Лічым: кожны чацвёрты,
а той рахунак прыблізны,
а той рахунак няцвёрды,
<span>а ўрон яшчэ больш вялізны.
</span>Наш народ паказаў небывалую мужнасць ў гэтай вайне:
Зямля мая бой прымала
ад стара і да мала,
ад стогадовага Талаша
<span>Да Казея — малыша.
</span>За гэта яму гонар і хвала. Але яшчэ большая хвала будзе таму народу, які зразумее, што войны ніколі не прыносяць дабра. Іх вынік - гора, слёзы, боль, зраненыя целы і душы.
Нават калі вайна скончаная, яна назаўсёды застанецца ў сэрцах і памяці людзей незагойнай ранай. І свята будзе азмрочаным адсутнасцю тых, хто вярнуў мір на нашу землю цаною свайго жыцця:
Мір асвятліў нас сваім святлом.
Грымелі ўрачыста акорды.
Толькі не быў за святочным сталом
<span>кожны чацвёрты.
"Людзі, вы вывучылі ўрок?" - спытаюся я, перайначыўшы радок з вершу Анатоля Вярцінскага. </span>Азірніцеся на нашых загінуўшых продкаў. Чуеце іх галасы? Слухайце ўважліва. І не паўтарайце іх памылак.
Памятайце, што чалавечае жыццё - найкаштоўнейшае багацце. Спыніце войны, пакуль не знішчылі адзін аднаго. Любоў і памяркоўнасць - вось што выратуе чалавецтва.