Жергілікті қазақтар, таудың ұшар басында, бастауы жоқ, тостағанға құйып қойғандай ықшам болып жатқан, ағын су келіп қосылмаса да жыл он екі ай суы ортаймай бір қалыпта тұратын,өзі де ешқайда ақпайтын, әрі десе кейбір көлшіктер тәрізді жаздың ыстығында суы сасымай ( ешқайда ақпай бір орында тұрған судың сасып кететіні болушы еді) сап-салқын болып жаңарып тұратын қасиетіне қарап бұл көлді қасиетке балап, суына келіп беті-қолдарын жуып, емдік қасиеті бар деп санаған екен. Әр жұма сайын жергілікті байлар мен қожа молдалар осы көлдәі басына келіп мал шалып, қазан асып, құран оқып, жиын жасап тұрған. Сондай бір жиын кезінде, Шаншар руынан шыққан Торсықбай деген өзі тақыр кедей, өзі қу жігіт әлгі құдайы асқа келіп, бал қымыз бен етке тойып алмақшы болады. Бірақ, жуан қарын байлар, жыртық шекпенді кедейді менсінбей, астан дәм таттырмастан көл басынан қуып жіберіпті. Бұл қорлыққа шыдамаған Торсықбай қу, іштей кіжініп кете барады. Арада біраз уақыт өтіп, жуандар кезекті рет Әулие келдіңғ басына жиналып, табақтағы асты алдарына ала берген кезде, қойтастардың арасынан ащы дауыс естіледі де артынан үсті басы жалбыр-жабыр, түрі адам шошырлық бір мақұлық шығып, үрейлі дауысын үдете отырып, жиналған қауымға қарай жүгіреді. Мұндайда молдекеңдерде ес қалама? Бірінен кейін бірі зуылдатып дұға оқып, құран аяттарын айтысып зуылдай бастайды, әлгі мақұлық болса елең қылмастан өзінен өзі құтырынып, жандарына жақындап-ақ қалады.
Больше не знаю
1)Жердің жүзін шарлайсың Онсыз еш жерге бармайсың Көлікпен де, жаяу да Саралайсың, таңдайсың.(жол)
2)Ұстарамен алынбас, Ұйысып тұрған қалың шаш. (Егін )
3)Асты тас, Үсті тас, Ортасында шандыр бас. (Тасбақа)
4)Шыққанда шығыны жоқ, Жауса жауын бүйірі тоқ, Қыста жылтыр қақ болар, Түртінектеп тынымы жоқ. (Өзен)
5)Сатайын десем ауыр кілем, Сатпайын десем тәуір кілем.( Жер)
Оның даусы жақсы, бірақ ән айтуды жактырмайды
<span><span>Иасы қаласының<span> көлемі т</span>е<span>з арада батысқа және оңтүстікке </span>қарай ұлғайып, аймақтың саяси орталығына айналды. Жазба деректерде қала жаңа атаумен - "Хазірети Түркістан" де<span>п атала бастады. </span>XVIғасырдан бастап "Түркістан" атауы қалаға мықтап бекиді. Қазіргі күні қаланың орталық бөлігі - цитаделі ж<span>әне оны </span>қоршаған шахарістаны сақталған. Цитаделінің көлемі - 2,6 гектар, шахарістаны -23,5 гектар. Рабадының оңтүстік бөлігі ғана сақталған, көлемі - 50 гектарға жуық. Қаланың цитаделінде археологиялық зерттеулер 1930 жылдардаи (М.Е.Массон) бсрі жүргізіліп келеді. Сонғы жылдардағы зерттеулерді 1981 жылдан бастапТүркістан археологиялық экспедициясы жүргізіп келе<span>ді. 1997-1999ж.ж. жүргізіліп </span>зерттеулернәтижесінде қаланың цитаделі мен<span> шахірстаны </span><span>XV </span>ғасырдың<span> басында қал</span>ыптасқандығы анықталды. Екеуі де<span> бекініс қорғанымен қоршал</span>ған, цитаделінің екі, шаһарістанының төрт қақпасы болғандығы тарихи деректерд<span>ен </span>белгілі.</span>Иасы - Күлтөбе қаласы (IV<span>- </span><span>V </span>ғ.ғ. - ХІVғ. аралығында)<span><span>Ахм</span>ет<span> Иасауи к</span>есенесінен оңтүстікке қарай 350 метрдей жердеорналасқан ортағасырлы<span>қ </span> қала<span> </span>орны Иасы – Күлтөбе<span> Түркіста</span><span>н </span> қаласы тарихы<span>ның </span><span> орта </span><span>кезінде деп </span> есептеледі. Ахмет<span> Иасауи к</span>есенесі осы Иасы – Күлтөбе<span> қаласы</span><span>ның көне </span> қорымының<span> үстін</span>е<span> сал</span>ынғандығы бүгіндеанықталып<span> отыр. Қазіргі кү</span>нге<span> д</span>ейін<span> - </span>қа<span>ланың орталық </span>негізгі бөлігі - цитадел<span>і </span>ғана сақталған, оның көлемі - 150 х 120м., биіктігі - 9м. Қаланы 1981 - 1984 ж.ж. Түркіста<span>н </span>археологиялық экспедициясы (Е.Ә.Смағұлов) зертте<span>п, </span>өмір сүру кезеңі<span>н </span>анықтаған Зерттеу н<span>әтижесіндо қала </span><span>IV </span><span>- </span><span>V </span>ғасырлардақ<span>алыптасып </span><span>XIV </span>ғасырға дейін өмір сүрген<span>дігі анықталды. </span><span>XV </span>ғасырлардан<span> бастап Иасы - Күлтөбе жаңада</span>н қалыптасқап Түркістан (Ескі Түркістан) қаласының<span> территориясы</span>н<span>а </span><span>енді. Оның Шахарістанының бір бөлігі ретінде XX ғасырдың басына дейін өмір сүрген.</span></span>Шауғар - Шойтөбе қаласы(I мыңжылдықтың І-ші жартысы - ХШ - XIV ғ.ғ.)<span><span><span>Түркістан қаласынан-оңтүстікке қарай 6 шақырым жерде орналасқан ортағасырлық үлкен қаланың орны. </span>Шауғар - Шойтөбе Түркістан қаласы тарихының алғашқы (бірінші) кезеңі деп есептеледі. Қаланың орталық бөлігі итаделінің<span> к</span>өлемі 200 х 180м, биіктіг<span>і -12м, </span>шахарістан<span>ы - 360 х 300м, биіктігі </span><span><span>Зм, оны қоршай қала рабады орналасқан - көлемі 25 гектардан асады. Қалапы 1989-1992ж.ж. және 1996-1999 ж.ж. Түркістан археологиялық экспедициясы </span>(Л.Б.Ерзакович, Е.Ә.Смағұлов) зерттеген. Зерттеу жұмыстары толық аяқталғпн</span> </span><span>жоқ, әзірге қолда бар заттай тарихи деректер қаланың қалыптасу кезеңі <span>І-ші </span>мыңжылдыктың бірінші жартысы екендігін ғана көрсетеді, келесі - 2000 жылғы зерттеу жұмыстары қала өмірінің бастапқы кезеңін дәлірек анықтайлы деп күтілуде. Қаланы, ХІІІғ. басында Хорезм шахы Мұхаммед ибн-Текени жау қолына түспесін деп қиратқан деген ғылыми болжам бар. Қала халқы дәл қасында орналасқан Иасы шахаріне қоныс аударған, алайда, тұрғындардың бір бөлігі қирай Шауғардың, оңтүстік - шығысы мен солтүстік-шығыс беттерінен жаңадан екі қоныс салғандығын 1996-1999 ж.ж. археологиялық зерттеулер анықтап берді.</span></span>Бұл қоныстар XIV ғасырдың аяғына дейін ғана өмір сүрген.</span><span> </span>