Еліктеу сөздер — табиғат құбылыстары мен жан-жануарларда болатын әр алуан дыбыстарға және олардың сын-сипат, қимыл-әрекеттеріне еліктеуден туған сөздер. Қазақ тілінде еліктеу сөздердің екі түрі бар:
1) еліктеу есту қабілеті арқылы пайда болған еліктеуіш сөздер: тарс-тарс, салдыр-гүлдір, дыр-дыр, гүрс, шолп[1];
2) еліктеу көру қабілеті арқылы пайда болған бейнелеуіш сөздер: жалт, жарқ, лып, маймақ, көлбең. ербең-ербең.
Олар көмекші етістікпен (ет-)тіркесіп күрделі мүшенің құрамына кіреді. Жеке тұрып сөйлемде көбінесе пысықтауыш, анықтауыш кызметін атқарады. Мысалы: Мырс етіп күлді. Бүлк-бүлк желіс. Ол күрт бұрылды. Интонацияның елеулі мәні бар. Мысалы: Рақмет үндемей отырып қалды (С. Ерубаев). Жаз. Шаңқай түс мезгілі (М. Әуезов).[2] Еліктеу сөздер семантикалық жағынан алғанда
біріншіден, табиғатта ұшырайтын сан алуан құбылыстар мен заттардың бір-бірімен қақтығысу я соқтығысуларынан туатын, сондай-ақ, неше түрлі жан-жануарлардың дыбыстау мүшелерінен шығатын әр қилы дыбыстарға еліктеуден пайда болған түсініктерді білдірсе,
е кіншіден, сол табиғатта ұшырайтын сан алуан құбылыстар мен заттардың және неше түрлі жан-жануарлардың сыртқы сын-сипаты мен қимыл-әрекеттерінің де қилы-қилы көрінінстерінен пайда болатын түсініктерді білдіреді.
Мысалы: арс, гүрс, дүрс, қорс, тарс, тырс, ырс, барқ, борт, күрт, кірт, морт, сарт, шырт, дүңк, күңк, қыңқ, мыңқ, маңқ, саңқ, шаңқ, шіңк, сыңқ, таңқ, тыңқ, ыңқ, болп, былп, жалп, желп, қолп, ірк, ырқ, сарт-сұрт, тарс-тұрс, арс-ұрс, жалт-жалт, жалт-жұлт, қалт-қалт, қалт-құлт, қаңқ-қаңқ, қаңқ-құңқ, шаңқ-шаңқ, шаңқ-шұңқ, арбаң-арбаң, бүгжең-бүгжең, арсалаң-арсалаң, ербелең-ербелең, батыр-бұтыр, далаң-далаң, тарбаң-тарбаң, қызараң-қызараң, қаңғыр-күңгір, қайқаң-құйқаң, митың-митың, салаң-сұлаң, ыржың-тыржың т. б.
Анықтамасына қарай бұл сөздер іштей екі салаға бөлінеді:
еліктеуіш (еліктеме) сөздер және
бейнелеуіш (бейнелеме) сөздер.
Бұл анықтамасы. Егор сөйлемдер керек болса көмектесуге тырысамын.
Атау бұл, он
ілік бұның, оның
барыс бұган, оған
табыс бұны, оны
жатыс бұнда, онда
шығыс бұдан, одан
көмектем бұнымен, онымен
Ата-анамыз – біздің алтын қазынамыз.Ол сенің бауырың ғой,қорған бол.Осыдан кейінгі сабақ тарих па? Ағайын,туысты шақырып тойлап жіберейік.Ата-бабамыздың ерлігі мен қайтпас қайсарлығын біз бойымызға сіңіруіміз керек.Шығарманы кітаби тілмен жазыпсың.
♦ Жаңа туфлиді кепкен соң ғана майлауға болады. Артынша щеткамен немесе барқыт, жүн матамен тазалаңыз. Жалтыратқыңыз келсе, лимонмен сүртіңіз; ♦ Ішіне газет салып, сыртына колготкі кигізу арқылы дымқыл туфлиді кептіруге болады. Бұлай жасамаған жағдайда бұрынғы пішінін жоғалтуы мүмкін; ♦ Қысқы серуеннен кейін аяқ киімді бірден тазартуға ерінбеңіз. Артынша майлауды ұмытпаңыз; ♦ Күдері аяқ киімді резіңке щеткамен тазалап, түгін жатқызу керек. Түгін шәйнектің буына тосып тұру арқылы жатқызуға болады; ♦ Ыстық сумен күдері аяқ киімнің дағын кетіруге болады. Ал ағарған жерлерін спиртке батырылған мақтамен, артынша өшіргішпен сүртуіміз керек; ♦ Шаң-тозаңнан тазартқан соң ғана аяқ киімге май жағуға болады; ♦ Май аяқ киім түсіне қарай таңдалуы тиіс. Немесе барлығына жарайтындай түссізін алыңыз; ♦ Егер түрлі түсті туфлиіңіз болса, бірнеше щетка мен барқыт мата алып қойыңыз; ♦ Скипидардың көмегімен қою майды сұйылтуға болады; ♦ Лакталған туфли қыс мезгіліне жарамайды. Суықтан шытынап, майда торлар пайда болады. Мұндайда сүтке батырылған мақтамен, артынша пиязбен сүртуіңіз керек; ♦ Бұдан өзге вазелинмен майлап, жұмыртқа ағымен жалтырағанша тазалауға болады; ♦ Резіңке етік пен бәтіңкеге ұлтарақты міндетті түрде салыңыз. Ұлтарақтың былғарыдан немесе қалың матадан жасалғаны абзал. Шытынап кетуі мүмкін болғандықтан, отқа жақын қоймаңыз; ♦ Пимадағы қарды бірден тазарту керек. Егер пиманы гәлөшпен бірге кисеңіз, оған кебуге мүмкіндік беріңіз; ♦ Пима мен жұқа киіз бәтіңкелерді қатты щеткамен тазалаңыз. Тазалау үшін пемза мен кішкене теріні пайдалануыңызға болады. Ал кірлеген жерін жуыңыз. Бірақ жуған соң пішінінің айтарлықтай кішірейетінін ескеріңіз; ♦ Туфлидің тақылдаған даусын кетіру үшін табанына үпілмәлік майын жағыңыз. Ал Сіз аяқ киіміңізді қалай тазалайсыз?
<span>Толығырақ: </span>http://massaget.kz/kyizdarga/shayra/26366/
<span>Материалды көшіріп басқанда Massaget.kz сайтына гиперсілтеме міндетті түрде қойылуы тиіс. Авторлық құқықты сақтаңыз</span>