Тэма Вялікай Айчыннай вайны незвычайная тэма. Незвычайная, таму што памяць і гісторыя ў ёй зліліся разам. Дзевятага мая наш народ адзначае вялікае свята – Дзень Перамогі над фашысцкай Германіяй. Дата 9 Мая напаўняе сэрца гонарам за подзвіг шматнацыянальнага савецкага народа, які выйграў бітву з фашызмам і смуткам : мільёны сыноў і дачок Айчыны назаўжды засталіся ляжаць у сваёй і чужой зямлі. Тэма вайны ніколі не перастане хваляваць людзей, верадзіць старыя раны і душу болем сэрца.
Вайна пазбавіла сотні тысяч дзяцей бацькоў і маці, дзядоў, старэйшых братоў і сясцёр. Наш народ здзейсніў подзвіг, у якім зьлітыя разам найвялікшае мужнасць воінаў, партызан, удзельнікаў падполля і самаадданасць працаўнікоў тылу. Ваявалі не толькі дарослыя, але і дзеці.
Вайна і дзеці … Вайна пазбавіла дзяцей дзяцінства, абрынулася на іх цяжарам. Ваявалі не толькі дарослыя, але і дзеці. Дваццаць тысяч хлопчыкаў і дзяўчынак атрымалі медалі « За абарону Масквы », 15249 юных ленінградцаў ўзнагароджаны медалём ” За абарону Ленінграда ».
На іх далікатныя плечы лег ўвесь цяжар нягод, гора ваенных гадоў. Але вайна не змагла зламаць рабят, наадварот, яны сталі мацней, цягавіцей, мужней. Вайна не ведае ўзросту … Маёй бабулі, было ўсяго дзевяць гадоў, калі пачалася вайна. Яе дзіцячая памяць захоўвала ўспаміны аб першых ваенных днях, калі працаздольныя мужчыны сышлі на фронт, значная частка коней і тэхнікі была таксама ўзятая на фронт. Бабуля, як і ўсе старыя, жанчыны і дзеці, працавалі ў калгасе : дапамагалі прыбіраць ураджай, шэфствавалі над жывёлагадоўчымі фермамі, навучаліся працы трактарыстаў, камбайнераў. Яны забяспечвалі армію і насельніцтва харчаваннем. Бабуля, як і ўсе школьнікі, вязала для салдат ваўняныя шкарпэткі, рукавіцы, збірала для іх цёплыя рэчы, адпраўляла выгадаваную і высушаную гародніну на фронт, дзе ваявалі яе бацька і дзядзька. Яна амаль кожны вечар выходзіла за ваколіцу сустракаць бацьку і дзядзьк , з нецярпеннем чакала іх вяртання з перамогай.
Нягледзячы на цяжкі ваенны час, хлопцы не забывалі пра вучобу. У школе пражывалі салдаты, а дзецям даводзілася навучацца ў дамах жыхароў вёскі.
У гады вайны школьнікі стараліся вучыцца на «выдатна».
Немалая колькасць эвакуяваных, а гэтак жа страцілі сваіх бацькоў, дзеці вымушаныя жыць у дзіцячых дамах . Эвакуіраваныя сям’і прыбытку і ў наша сяло, адна з такіх сем’яў пасялілася ў доме маёй бабулі. Іх было трое чалавек : мац , сын 13 гадоў і дачка 8 гадоў. Бабуля і эвакуіраваў дзяўчынка вельмі пасябравалі, заўсёды і ва ўсім падтрымлівалі адзін аднаго. Бабуліна сям’я акружыла дзяцей матчынай ласкай і клопатам, забяспечыўшы іх адзеннем, абуткам, прадуктамі харчавання, і стварыла нармальныя жыллёвыя ўмовы, што было ў іх сілах. Мая бабуля да гэтага часу з цеплынёй успамінае гэтую сям’ю. У пяцідзесятыя гады яна атрымала вестку ад той самай эвакуіраваў дзяўчынкі, у якім яна ад душы дзякуе бабулю і яе сям’ю за дабрыню і ласку, якімі атачылі іх у тыя самыя жорсткія гады .
Дрэва моцнае свае каранямі , рака — вытокамі , а чалавек — сваімі продкамі. На змену дубам-дзядулям уздымаюцца «ценькія дубочкі» , магутныя кроны якіх праз некаторы час зашумяць у дуброве жыцця, — такі галоўны закон вечнасці і неўміручасці кожнага народа.
Першая ўмова закону вечнасці — каб унукі ведалі : «хто такія іх продкі» , каб помнілі і бераглі як зрэнку вока , створаную імі і пакінутую ў спадчыну маёмасць . Можна ўзгадаць мудрасць тоесную мудрасці шляхціца Завальні з твора Яна Баршчэўскага «Мінулае вучыць нас , як жыць сёння». З люстра мінуўшчыны глянуць на нас вочы Святой нябесная заступніцы Ефрасіні Полацкай . Шасцёра сыноў знакамітага князя-вешчуна Усяслава Чарадзея ўзбагацілі радаводнае дрэва полацкай дынастыі Рагвалодавічаў шматлікімі атожылкамі. Сам Усяслаў Чарадзей княжыў 57 гадоў , і за гэты час Полацкае княства дасягнула найвялікшага росквіту . Нямала Чарадзеевых нашчадкаў увайшло ў гісторыі . Але найбольшую славу прынясуць Полацку пасля Усяслава не ваяры . Зрабіць гэта наканавана было яго ўнучцы — Еўфрасініі Полацкай. Яе жыццё, «як прамень сонечны», прасвятліла «зямлю Полацкую». «Была яна дапамогай пакрыўджаным , суцяшэннем засмучаным , распранутым — адзеннем , хворым — наведаннем ці , проста кажучы, — для ўсіх была ўсім». Заслуга яе перад нашай нацыяй не толькі ў манацтве і перапісванні кніг , не толькі ў садзеянні будаўніцтву Спасаўскага сабора, распісанага ўнікальнымі фрэскамі . З яе імем звязана і стварэнне ў 1161 годзе полацкім майстрам Лазарам Богшам паводле яе заказу нацыянальнай рэліквіі — крыжа . Гэта сімвал палітычнай самастойнасці і культурнага росквіту Полацкага княства — старажытнага правобраза Беларусі.
У галерэі партрэтаў нашых слынных продкаў , па якіх нас прымае свет — Францыск Скарына. » І Скарына наш друк распачаў за паўвека да Фёдарава», — з гонарам пісаў Пімен Панчанка ў вершы «Мы з тых беларусаў». У тым, што мы ёсць сёння як нацыя і грамадзяне , першая заслуга Францыска Скарыны. Ен не толькі наш першы Доктар навук — ён першы беларускі ўніверсітэт . У яго творчай спадчыне — пачаткі ўсіх нашых пачаткаў , бо ён і філосаф , і педагог , і гісторык, і эстэтык, і батанік, і медык…. Надзённа гучыць Скарынаў успамін усім нам , што светам валадарыць любоў , бо яна самая дасканалая з усіх даброт і каштоўнасцей, без якой марна ўсё ў свеце.
Імя Кастуся Каліноўскага — гэта сімвал нашай Радзімы, а вобраз яго шырока ўвасобіўся ў творах мастакоў . Каліноўскаму за месяц да гібелі споўнілася б 26 год . » За такі час большасць паспявае зрабіць мала . А гэты паспеў стварыць вольную беларускую прэсу, пасеяць насенне народнага гневу , узрасціць яго і зжаць пасеў».
Сапраўдны подзвіг — гэта жыццё беларускіх пісьменнікаў. Яны , нягледзячы на прыгнёт , пісалі па-беларуску. На жаль, расцаніць па сапраўднаму іх майстэрства ўдалося не адразу . Бо сапраўдны талент генія апяраджае свой час. Янка Купала, Якуб Колас, Максім Танк, Максім Багдановіч — яркі прыклад людзей, што стаялі сцяной за мову родную і ўзбагачалі няспынна скарбніцу беларускай культуры.
Усе гэтыя людзі павінны быць прыкладам для нас. Тыя, на каго варта раўняцца. Менавіта яны стварылі радасць і гонар за права беларусам звацца. Людзі , якія і па сённяшні дзень абуджаюць беларускія сэрцы сваёй жыватворнай сілай. Людзі, які праслаўляюць і дагэтуль наш край. Мы шчаслівыя ад таго, што наш народ мае такіх людзей з вялікай літары.
Рамантызм – надзвычай важны этап у развіцці культуры, гэта сапраўдная рэвалюцыя ў мастацтве, не толькі ў літаратуры. Рамантыкі падпарадкавалі сабе тэатр, жывапіс, музыку, філасофію, многія гуманітарныя навукі. А ў літаратуры тэмп развіцця надзвычай паскорыўся, новыя плыні і напрамкі ўзнікалі і развіваліся нават за месяцы. Як ні ў адну іншую эпоху, літаратура рамантызму звязана з філасофіяй. Рамантыкі сцвярджалі веру ў панаванне духоўнага пачатку ў жыцці, падпарадкаванне матэрыі духу.
Адным з выдатных пісьменнікаў-рамантыкаў быў Ян Баршчэўскі. Вяршыняй творчасці пісьменніка стала кніга "Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях". Яна складаецца з чатырнаццаці апавяданняў міфалагічна-фальклорнага зместу, сюжэты якіх скаладаюць аповеды падарожнікаў у доме шляхціца Завальні падчас доўгіх зімовых вечароў. Усе апавяданні глыбока павучальныя і ў той жа час займальныя.
Найбольш цікавыя апавяданні "Плачка" і "Сын Буры". "Плачка" - адно з самых незвычайных апавяданняў кнігі. У гэтай гісторыі апісваецца незвычайная прыгожая кабета, якая з'яўляецца ў пакінутых дамах, у пустых касцёлах і на руінах. На яе вачах заўсёды блішчэлі слёзы, з-за таго людзі называлі яе Плачкай. Вобраз Плачкі сымвалізуе, што ў чалавека на першым месце павінны быць не матэрыальныя, а духоўныя каштоўнасці. Яна плача, бо іх, каштоўнасці, не бачаць, не разумеюць, ганяюцца за ўяўным, несапраўдным.
У апавяданні "Сын Буры" сляпы Францішак расказвае пра сваю сустрэчу з дзіўным пілігрымам, які назваў сябе Сынам Буры. У час буры гэты чалавек не хаваўся ад дажджу і ветру. Сын Буры расказаў, як некалі каля беднай хаціны сваіх бацькоў спаткаў Плачку, апранутую ў сукенку вясёлкавых колераў і з кветкамі на галаве. Плачка паказала юнаку далёкі свет, над якім пад аблакамі кружылі арлы. Хлопец вырашыў пабачыць, што дзеецца на свеце, і з таго часу блукае па зямлі. Сын Буры - чалавек, апантаны вечнай прагай творчасці, пошуку ісціны, пазнання, дзеяння.
<span>Вобразы Плачкі і Сына Буры арыгінальны і не сустракаюцца ў іншых славянскіх літаратурах. Кніга "Шляхціц Завальня" ўздымае перш за ўсё маральна-этычныя праблемы. Але паўстаюць яны ў цікавых міфалагічных вобразах.</span>
