Новы этап у творчым развіцці В. Быкава адкрыла аповесць ” Сотнікаў ” – адно з самых глыбокіх твораў пра вайну не толькі самога пісьменніка, але і ва ўсёй шматнацыянальнай савецкай літаратуры. ” Сотнікаў” моцна звязаны з папярэднімі аповесцямі празаіка.
Жорсткі выбар у Сотнікава: лепш памерці чалавекам, чым жыць жывёлай. Але нікому не хацелася губляць сваё адно і таму дарагое жыццё. І толькі неабходнасць да канца заставацца чалавекам прымушала ісці на смерць. У той жа час знаходзіліся людзі, якія спрабавалі сумясціць несумяшчальнае: зберагчы жыццё і зграшыць супраць чалавечнасьці, што ў трагічнай абстаноўцы аказваўся неверагодна цяжкім, калі не зусім безнадзейным. У многіх адносінах Сотнікаў – звычайны працаўнік вайны. Ён адзін з шараговых прадстаўнікоў шматмільённай арміі. Сотнікаў па натуры зусім не з герояў, і калі смерць становіцца рэальнасцю, то ён выбірае яе перш за ўсё таму, што яго маральная аснова ў такіх абставінах не дазваляе яму зрабіць інакш, шукаць іншага выйсця. Прыкметная ў Сотнікава недаверлівасць, нават жорсткасць да людзей. Толькі да канца твора Сотнікаў пераадольвае ў сабе просталінейнасць, становіцца нашмат мякчэй. Подзвіг Сотнікава, які мае перш за ўсё маральны, духоўны сэнс, у тым і заключаецца : чалавечнасць, высокая духоўнасць, у якую як безумоўная кошт абавязкова ўключаецца адданасць Радзіме ; і Сотнікаў адстойвае яе да самага канца, да апошняга дыхання, пацвярджаючы ідэалы самой смерцю.
“Для мяне Сотнікаў – герой. Так, ён не разграміў ворага, але ён застаўся чалавекам у самай бесчалавечнай сітуацыі. Як подзвіг, разглядаецца як яго ўстойлівасць, у вачах тых некалькіх дзесяткаў людзей, якія апынуліся сведкамі яго апошніх хвілін “, – настойвае Быкаў. Перад павешаннем ў Сотнікава з’яўляецца ізноў вельмі натуральная для чалавека нянавісць да смерці, нежаданне развітвацца з жыццём. Сотнікаву перад смерцю захацелася засмяяцца, але ён усміхнуўся напрыканцы сваёй змучанай, няшчаснай усмешкай .
Ідучы на смерць. Сотнікаў не гэтулькі думае пра сябе, колькі заклапочаны тым, каб нешта зрабіць для іншых. А яшчэ каб смерць не была бруднай.
Рыбак – гэта былы таварыш па партызанскай барацьбе, а цяпер здраднік. Рыбак у першых частках кнігі паказаны нам добрым партызанам, які па – таварыску трымаецца з Сотнікавым, думае пра іншых партызанах. У войску Рыбак дзякуючы сваёй кемлівасці ад радавога дайшоў да пасады старшыны. Словам, вельмі нядрэнны ён чалавек, калі браць яго па бытавым ўзроўню, у звычайных, чалавечых абставінах. Можна сказаць, што тут яму няма цаны. Але ў тым і справа, што вайна, прад’яўляючы свае жорсткія патрабаванні, вельмі часта прапаноўвала абставіны бесчалавечыя. Рыбак гэта разумеў і спрабаваў трымацца. Ён, калі трапіў з Сотнікавым ў перастрэлку і затым, калі яна на некаторы час заціхла, з палёгкай уздыхае, думаючы, што ўсё скончана, што Сотнікаў загінуў. Значыць, не боль за яго гібель паўстала ў Рыбака ў першую чаргу, а пачуццё палягчэння , выкліканае тым, што ў такім выпадку ўжо зусім дакладна не трэба яшчэ раз рызыкаваць самому.
Аўтар звязвае здрада з нікчэмнасцю маральна -этычных уяўленняў Рыбака , з нізкім развіццём яго духоўнага свету. У яго быў недастатковым чалавечы , духоўны патэнцыял , не хапіла маральнай сілы , каб быць не толькі нядрэнным партызанам , але і да канца выстаяць у цяжкіх абставінах , заплаціўшы за гэта цаной свайго жыцця. Рыбаку гэта не пад сілу , таму што для яго важней было выжыць , нягледзячы ні на што. Быкаў пісаў: ” Рыбак таксама не нягодны, па натуры : склаліся абставіны інакш , магчыма , праявілася б зусім іншая бок яго характару . Духоўная глухата не дазваляе Рыбаку зразумець глыбіню падзення. Толькі ў канцы ён з непапраўных спазненнем бачыць , што ў некаторых выпадках выжыць не лепш, чым памерці. У палоне Рыбак пачынае асцярожна падыходзіць да паліцаям , хітрыць з імі і выкручвацца. І коціцца , коціцца ўніз , усё больш губляючы людскае ў сабе , здаючы адну пазіцыю за другой. Ужо няўмольна скочваючыся ў бездань здрады , Рыбак ўвесь час супакойвае сябе , што гэта яшчэ не канец , што ён яшчэ зможа абдурыць паліцаяў.
Быкаў апісвае самы апошні жэст Сотнікава : “Перад пакараннем ён выбівае у сябе з-пад ног падстаўку, каб не даць зрабіць гэта Рыбаку, які аддаў яго. Сотнікаву хочацца, каб у Рыбака, які яшчэ не замазаў сваіх рук крывёю, была магчымасць адумацца, не страціць канчаткова сваю душу.
<span>Народная мараль заўсёды рашуча асуджала здрада, тым больш калі яно цягнула за сабой гібель нявінных людзей.</span>