"Толағай" - халық аңызы. Шығыс Қазақстан облысы Тарбағатай ауданындағы тау атауына байланысты аңызда бұрынғы өткен заманда, үлкен өзен бойында Саржан деген аңшы өмір сүргендігі, жылдар жылжып, күндер өткенде оның әйелі Айсұлу өмірге ұл әкелгендігі, қуанған әкешеше дүбірлетіп той өткізіп, балаға Толағай деген ат қойғандығы айтылады. Ертегі желісіндегідей сюжеттер бой көрсетіп, Толағай ай санап емес, күн санап өседі. Төрт жасында нағыз батырға айналып, жетіге келгенде белдесуге шақ адам табылмайды. Әкесімен бірге аңға шығып, атақты аңшыға айналады. Бірде олардың мекеніне жұт келеді. Жауын жаумай, қуаңшылық болады. Шөлден мал қырылып, адам өледі. Күннің ыстығынан киіз үй- ді паналап, анасымен әңгімелесіп, Толағай одан жаңбырлы жерді сұрайды. Анасы қиыр шетте өткен жастығын еске алып, ешқашан құрғақшылықты білмейтін, шөбі шүйгін мекеннің бар екенін айтады, таулары аспан тіреген жер жаннатыТарбағатай жайлы ұзақ әңгімелейді. Ол көп жүріп шыңдарын қар басқан асқар тауларды тауып алады, оған биік тоғайлы, құстары сайрап, төбесін бұлт жапқан бір ғана тау ұнайды. Ол осы тауды құшағына алып, қатты ырғайды да арқасына салып, кері еліне қарай қайтады. Ол шаршамай ұзақ жүреді. Халық жылжып келе жатқан үлкен тауды көреді. Оны көтеріп келе жатқан Толағай екенін біледі. Найзағайойнап, күн күркіреп, жауын селде- теді. Халық "Толағай" деп ұрандап, қуанышпен қарсы алады. Қуарған шөп көтеріліп, жан-жануар мөңіреп- азынап шулайды. Шаршаған батыр тау астынан шыға алмай "Апа!" деген жалғыз ауыз сөзге ғана шамасы келеді де, мәңгіге тау астында қалады. Бақытты ана айғайлы жылауға басады, халық қайғы жамылып, тау да бұған шыдай алмай көзінен жас бұлақ болып ағады. Содан бері бұл тау "Толағай" деп аталады.
Давным-давно, жили на берегу реки старик со старухой, и был у них маленький сын Алтын-сака, у которого была любимая игрушка - золотая монета. Однажды старик заметил, что в их доме творится что-то неладное. У них завелся злой дух. Тогда решили он покинуть старое стойбище. И перекочевали. Алтын-сака обнаружил, что он оставил свою золотую монету в старом доме. Решил он вернуться за ней. Долго отговаривал его старик, но не смог. Сел Алтын-сака на конька и поскакал. Приехав на старое стойбище, увидел он старую женщину. Это была ведьма.
- Спустись, Алтын-сака, забери свою монету, - сказала бабушка. И только спешился Алтын-сака, схватила его старуха. Вырвался Алтын-сака и взобрался на дерево, а старуха схватила топор и стала рубить его. Распрощался Алтын-сака с жизнью, но вдруг увидел он маленького воробья.
- Воробушек, лети к моим родителям, скажи, чтобы Черное Ухо и Белое Ухо, собак моих выпустили, - взмолился Алтын-сака.
Улетел воробей. А старуха все рубит и рубит, совсем срубила дерево. Видит Алтын-сака -плохо дело, но тут он увидел, что пыль на дороге столбом поднялась- то были его собаки. Подбежали они к дереву. Увидела их старуха и прыгнула в реку.
Мен адамдарға көмектескенді ұнатамын. Əсіресе қарт адамдарға. Сөмкелері көтеріп, жолдан өткізіп, үйлеріне дейін жеткізіп саламын. Риза болған қарттар батасын береді. Көмектескенім үшін мен де риза болып қаламын. Көңілім көтеріледі
Туған жер дегенмiз - ол Отан.
Туған жеріміздің табиғаты өте асем.
Бiз табиғатты аялап, қоршаған ортаны қоқыстан қорғауымыз керек.
" Туған жердей жер болмас, туған елдей ел болмас " дегенді " Басқа елде жүрсеңде, өз еліне ештеңе жетпейдi " деп түсінемін.