"Толағай" - халық аңызы. Шығыс Қазақстан облысы Тарбағатай ауданындағы тау атауына байланысты аңызда бұрынғы өткен заманда, үлкен өзен бойында Саржан деген аңшы өмір сүргендігі, жылдар жылжып, күндер өткенде оның әйелі Айсұлу өмірге ұл әкелгендігі, қуанған әкешеше дүбірлетіп той өткізіп, балаға Толағай деген ат қойғандығы айтылады. Ертегі желісіндегідей сюжеттер бой көрсетіп, Толағай ай санап емес, күн санап өседі. Төрт жасында нағыз батырға айналып, жетіге келгенде белдесуге шақ адам табылмайды. Әкесімен бірге аңға шығып, атақты аңшыға айналады. Бірде олардың мекеніне жұт келеді. Жауын жаумай, қуаңшылық болады. Шөлден мал қырылып, адам өледі. Күннің ыстығынан киіз үй- ді паналап, анасымен әңгімелесіп, Толағай одан жаңбырлы жерді сұрайды. Анасы қиыр шетте өткен жастығын еске алып, ешқашан құрғақшылықты білмейтін, шөбі шүйгін мекеннің бар екенін айтады, таулары аспан тіреген жер жаннатыТарбағатай жайлы ұзақ әңгімелейді. Ол көп жүріп шыңдарын қар басқан асқар тауларды тауып алады, оған биік тоғайлы, құстары сайрап, төбесін бұлт жапқан бір ғана тау ұнайды. Ол осы тауды құшағына алып, қатты ырғайды да арқасына салып, кері еліне қарай қайтады. Ол шаршамай ұзақ жүреді. Халық жылжып келе жатқан үлкен тауды көреді. Оны көтеріп келе жатқан Толағай екенін біледі. Найзағайойнап, күн күркіреп, жауын селде- теді. Халық "Толағай" деп ұрандап, қуанышпен қарсы алады. Қуарған шөп көтеріліп, жан-жануар мөңіреп- азынап шулайды. Шаршаған батыр тау астынан шыға алмай "Апа!" деген жалғыз ауыз сөзге ғана шамасы келеді де, мәңгіге тау астында қалады. Бақытты ана айғайлы жылауға басады, халық қайғы жамылып, тау да бұған шыдай алмай көзінен жас бұлақ болып ағады. Содан бері бұл тау "Толағай" деп аталады.
Кыс айлары кантар,акпан,желтоксан, Адамдар кыста жана жыл мерекесин тойлайды, Балалар кыста бір-бірімен кар атысып ойнайды, Акпан айында катты аяз болады, Балалар кысты куни сырганак тебіп ойнайды, Биз жолда келе жатканда кар жауды, кыста жиі-жиі кар жауады,аяз болады, Менин мамам конактарга дастархан жаяды
Су - тиршылык кози. Суды боска куртуга болмайды. Суды тек тамак жасауга озине керекты затка курту керек. Судында сурауы бар дегендей текке суды куртуга болмайды . Казирге кезде Арал тенызы тартылып барады. Арал тенызыне куятын Амудария мен Сырдария озендерын егин мпл шаруашылыгына алып суды солар алып жатыр. Сондыктан Аралга куятын озендердын суы тартылып Арал тенызыне жете алмай откан тури бар. Адамгада осимдикке де жануаргада жалпы айтканда барлык тири агзага су керек . Сондыктан суды ластамай устау керекпыз. Казыргы кезде коптеген заводтар ашылып жатыр. Сол заводтардан шыгып жаткан заттарды ондемей суга карай агып кетип жатыр. Суларды корсен ишине коптеген кагаздар мен лас заттарды салып тастап кетеды. Суды аркашан унемдеп таза устау керек. Су ластанып бара жаткандыктан су кодекси туралы зан шыкты. Су кодексы 2003 жылы 9 шилдеде шыкты