Чингисхан (Чингис хаан, имя при рождении – Темуджин или Темучин) (год рождения: 1155 либо 1162, 1167, год смерти: 1227) – монгольский хан, полководец, основатель и каган Монгольской империи.
Чингисхан родился в урочище неподалеку от верхнего течения реки Онон. В биографии Чингисхана не удалось точно установить год его рождения, поскольку в разных источниках указываются различные даты. После того, как отец его оставил семью, Темучин жил в крайней бедности. В юношестве женился на девушке по имени Бортэ.
Со временем Чингисхан стал набирать людей к себе в войска. Совершая нападения на близлежащие земли, владения Чингисхана возрастали. После нескольких побед, в биографии Чингисхана настал период, когда он занялся организацией аппарата управления ордой. После одного поражения (против Джамухи), Чингисхан начал войну с татарами, за успешные действия получил звание военного комиссара (Джаутхури). Война с татарами длилась несколько лет, в итоге в 1205 году Джамухи был убит, Темучин одержал победу над многими племенами (тайчиутов, татар, меркитов, ойратов).
<span>1206 год в биографии Чингисхана был ознаменован получением титула великого хана над всеми побежденными племенами. С тех пор Темучина стали называть Чингисханом, а Монголия была объединена. Политика Чингисхана, как внешняя, так и внутренняя, административное устройство государства, были направлены на укрепление господства, а также личное обогащение. Основные реформы в биографии Чингисхана касались военных дел. </span>
<span>До 1211 года ему удалось захватить Среднюю Азию, Сибирь. Затем напал на Китай, завоевал несколько его провинций, но в 1214 году оставил Китай, заключив мир с императором, а после снова начал войну. В 1223 году Чингисхан напал на Крым, завоевал город Сурож. Затем состоялся бой на реке Калка, в котором княжеские силы Руси были разгромлены. Монгольская империя была значительно расширена. Уничтожив тангустское государство, Чингисхан умер в 1227 году.</span>
Жапон аќыннан
Сџйгеніме жасырын
Тџнде жалѓыз барсам мен.
Терезе ашып сџйісіп,
Аузынан бал алсам мен.
Арсылдап ит, сен мені
Ќорќытпа деп “ќабармын”.
Тастасам сџйек џрмессіњ
Кљњліњді сейтіп табармын.
Салм. 400-500 г. Кекіліктің арқасы көкшіл сұр, қанатының жамылғы қауырсындары көкшіл теңбілді қызғылт сары
Қазақтың ұлттық әшекей-бұйымдары сән үшін тағылып қоймай, қорғаныс қызметін де атқарған. Сол себепті қазақ қыздарының әшекейлерін жасау үшін тазарту қасиеті бар күміс пайдаланылған.
Ерте заманда әшекейді жаңа туған нәресте шағынан бастап таққан. Бұл тіл-көзден сақтайды деген ырымның бір түрі. Олар қызыл таспен әшекейленген күмістен жасалып, жаңа туған нәрестенің тақиясына немесе аяқ-қолдарына тағылған. Халық қызыл түсті тас бақыт пен шаттық әкеледі деп сенгедіктен, көптеген әшекейлерде осы тастың түрі кездеседі. Көз тиюден сақтану үшін 2-3 жасқа толғанда қыз балалардың құлағына осы меруерт тастардан жасалған сырға салған. Және қолдарына шақшақ құс бейнеленген білезіктер таққан. Кейіннен жасы ұлғая келе қыздар асыл тастармен көмкерілген салбырап тұратын сырғаларға ауысқан.
Сол кездері 10-11 жастағы қыз балаларда қалыңдық жасауымен бірдей әшекей бұйымдар болған. Бойжеткен шағында бас киімсіз жүруге рұқсат беріліп, оның орнына күмістен жасалған шолпы таққан. Мұнымен қатар қолдарына да түрлі әшекейлер таққан: білезіктер екі қолдарына қатар, ал саусақтарына 3-4 жүзік. Сақина тақпай жасаған тағам дәмсіз болады деп үнемі сақинамен жүрген.
Әр жыл сайын қыз балалардың киіміне жаңа әшекейлер қосылады. Ал жасы ұлғайған сайын жарқыраған тастарды тақпауға тырысқан. Жасы ұлғайған әжелердің білезігі «жұмыр білезік» деп аталады: күмістен дөңгелек етіп жасалып, ұшы жылан басынан ұқсас қайырылған. Бұл да жаман күштен сақтайтын ырымның бір түрі. Мұнымен қатар екі саусаққа қатар киілген қос ғашықтың сүйіп қосылғанын білдіретін «құдағи жүзік» таққан. Мұндай жүзікті қызыма жақсы қарасын деген ниетпен келіннің анасы құдағиына сыйлаған.
