Менин ойымша ... мен оны былай тусиндим... муны мына факторлармен... мысалдармен далелдей аламын... мен мынадай корытынды шешимге келдим...
Бұл мен Арман және Айдос. Үшеуіміз доспыз. Достығымызға қарамай біз кейде кім ең күшті деп сөзге келіп қаламыз.Бірде мектепте жарыс өтті.Біз қатыстық.Маған бір бірімізбен жарысып жүрген ұнамады, бірақ менде басқалардан қалыспадым.Арман ең артында келе жатты.Біз Айдос екеуміз бір бірімізге қарап арамыздағы ренжісті әділ жолмен шешейік деп ойладықта, өтірік құлағандай болдық. Жарыс соңында Арман жеңді. Ол біздің әдей жасаған ісімізді біліп бізге рахмет айтты. Біз енді мәңгі доспыз.
Суреттейді<u />
С-дауыссыз қатаң
у-дауысты жіңішке қысаң еріндік
р-дауыссыз үнді
е-дауысиы жіңішке ашық езулік
т-дауыссыз қатаң
т-дауыссыз қатаң
е-дауысты жіңішке ашық езулік
й-дауыссыз үнді
д-дауыссыз ұяң
<u>і-дауысты жіңішке қысаң езулік</u>
<u>10 әріп 10 дыбыс 4 буын</u>
Жазушысы
ж-дауыссыз ұяң
а-дауысты жуан ашық езулік
з-дауыссыз ұяң
у-дауысты жуан қысаң ерідік
ш-дауысты қатаң
ы-дауысты жуан қысаң езулік
с-дауыссыз қатаң
ы-дауысты жуан қысаң езулік
8 әріп 8дыбыс 4буын
Таныстырады
т-дауыссыз катан
а-дауысты жуан ашық езулік
н-дауыссыз үнді
ы-дауысты жуан қысаң езулік
с-дауысты қатаң
т-
ы-
р-дауыссыз үнді
а-
д-дауыссыз ұяң
ы-
11әріп 11дыбыс 5буын
Үйретеді
ү-дауысты жіңішке қысаң еріндік
й-дауыссыз үнді
р-дауыссыз үнді
е-дауысты жіңішке ашық езулік
т-
е-
д-
і-дауысты жіңішке қысаң езулік
8әріп 8дыбыс 4буын
бос қалдырған жерлерды баска создерден карап жазасын
Буын үндестігі - сөз ішіндегі, сөз бен қосымша арасындағы дауыстылардың не бірыңғай жуан, не жіңішке болып айтылу заңдылығы. Буын үндестігін ғылымда сингармонизм заңы деп те атайды. Қазақ тілінде сөздер бірыңғай жуан, не бірыңғай жіңішке болып келеді. Кейбір жағдайларда жуан және жіңішке дыбыстар аралас келеді. Бұл мұндай жағдайларда:
Басқа тілден енген сөздер(кітап, қадір, мұғалім т.б.)
Біріккен сөздер(бойжеткен, баспасөз т.б.)
Қос сөздер(қыз келіншек, жоғары-төмен т.б.)
Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар
Қазақ тілінде осы қосымшылардың бір тобы соңғы буынның жуан-жіңішкелігіне қарамастан, не жуан, не жіңішке қалпында қосылады.
Көмектес септік жалғаулары:-мен, -бен, -пен (доп-пен, дос-пен т.б.)
-нікі, -дікі, -тікі (апам-дікі, қойшы-нікі)
-жаң, -тай, -тал, -дар, -еке, -тар (аға-жан, шеше-тай, білім-дар, ата-еке, сезім-тал т.б.)
-хана, -стан, -кент, -күнем (дәрі-хана, Пәкі-стан, Шым-кент, пайда-күнем т.б.)
-кер, -гер, -қор, -паз, -қой, -ғой, -гөй,- кеш -уар (қалам-гер, пәле-қор, өнер-паз, кәсіп-қой, кіре-кеш, сөз-уар т.б.)
-ов, -ев, -ин (Cейсенбеков-тің, Aлмабаев-тың). Мұнда қосымша түбір сөздің соңғы буынындағы дауысты дыбыстың жуан-жіңішкелігіне қарай жалғанады.
Қазақ тілінде басқа тілден енген сөз алдынан қосылатын бей- , би- қосымшалары да үндестік заңына бағынбайды (бей-берекет, бей-шара, бей-тарап т.б.) [1]