Шебер- корень
дің- ілік септігі(падеж)
қол- корень
ы-тəуелдік жалғаудың 3 жағы (склонение 3 лица)
алтын-корень
Тоғыз-құмалақ — қазақтың ұлттық дәстүрлі ойындарының бірі, ақыл-ой ойыны.
ТарихыӨңдеу
Соңғы деректерге қарағанда, оның шығу тарихы 4 мың жылдық кезеңді қамтиды. Ал кейбір мамандардың айтуынша, оның пайда болған кезі бұдан да көп уақыт болуы әбден мүмкін. Тоғыз-құмалақ өткен ғасырларда қазақ даласындағы ең кең тараған ойын болатын.
Тоғызқұмалақ ойыны арнайы тақтада екі адам арасында ойналады. Ойын тақтасы – 2 қазан, 18 отау, 162 құмалақтан тұрады. Ойын басында әр ойыншыға бір қазан, тоғыз отауға тоғыз-тоғыздан салынған сексен бір құмалақ тиесілі.
Қазіргі таңда республикада оның жеке қауымдастығы бар, облыс орталықтарында тоғыз-құмалақты үйренемін деушілерге қауымдастықтың бөлімшелері мен үйірмелері ашылған. Бүгінде Қазақстанда осы жұмыстардың ұйытқысы болып отырған танымал бірнеше азаматтар бар. Солардың ішінде тоғыз-құмалақ федерациясының президенті Әлихан Байменов, вице-президенті Сардар Шәріпов пен «Таңғажайып тоғыз-құмалақ» кітабының авторы, тоғызқұмалақтан мемлекеттік жаттықтырушы Мақсат Шотаев деген азаматтардың есімін атау тұрарлық.
Қазақстан тәуелсіздік алған жылдан бері тоғыз-құмалақ жылдан-жылға дамып келеді. Бұл жерде жаңа құрылған тоғыз-құмалақ федерациясының ықпалы зор болып отыр. Бүгінгі таңда осы қауымдастықтың арқасында елдің түкпір-түкпірінде үйірмелер ашылып, тоғыз-құмалақтан жарыстар жиі өткізіліп келеді.
Алғашқы жүріс жасаған ойыншыны – бастаушы, қарымта жүріс жасаған ойыншыны – қостаушы деп атайды. Кейде бастаушы үшін – ақ жағы, қостаушы үшін қара жағы деген тіркестерді де қолданамыз.
Азанда мен сағат жетіде (7ч.) тұрамын. Жуынамын , сагат 7.30 таңғы асымды ишемин. Сегізде мектепке барамын. Сагат 14.00 сабақтан шығамын и үйге барам. Үйге барып түски асымды ишемин , демаламын. Сагат 17.00 сабақ истеймин. 19.00 кешки асымды ишемин .19.30 -21.30 телидидар коремин.Сагат 22.00 жатамын.
Ертеде түлкі мен қасқыр айырылмас дос болыпты. Бір күн екеуі жортып келе жатып, жол үстінде жатқан бір кесек еттің үстінен шығыпты. Етті түлкінің де, қасқырдың да жегісі келеді.
Қасқыр қасындағы түлкіге:
— Ал, сен жей ғой, достым, – депті жол беріп.
Түлкі арсалаңдай күліп:
— Менің аузым ораза ғой, достым, білмеуші ме едің? Сен-ақ жей бер, – дейді.
Қасқыр етті жемек болып, тұмсығын созады. Енді шетінен тістей бергенде, мойнын қақпан қауып алады. Ет бір шетке ұшып түседі. Түлкі етті қағып алып, қылғи салады.
Мұны көріп тұрған қасқыр:
— Ей, достым-ау, сенің аузың ораза емес пе еді? – деп сұрайды.
Түлкі қылмың қағып:
— Менің аузымдағы ораза ашылып, сенің мойныңа түсті ғой, – деп зыта жөнеліпті.
Ж-дауыссыз уян
А-дауысты жуан,ашык,езулик
Н-дауыссыз унди
К-дауыссыз катан
У-дауыты жинишке,ериндик,кысан
Й-дауыссыз унди
Е-дауысты жинишке,ашык,езулик
Р-дауыссыз унди