Шығарманың композициялық құрылысы
1.Шығарманың басталуы: Көктал қыстаған Құрман атаның ауылы жайлауға қонып, көптен көріспеген ел мәре-сәре болып жатқанда ауылға екі адам келіп түседі. Ертесіне ауылға крестьянский начальник келеді. Бәрі соның келуін тамашалап отырғанда топ ішінде Сәрсенбайдан біреу Шолпан жеңешем «тақия тігіп беретін» тапты деп сүйінші сұрайды.
2. Шығарманың дамуы: Ары қарай оқиғаны жалғастырмас бұрын Сәрсенбайдың кім екеніне тоқталып өтеді. Ол еш оқымаған, момын адам. Бәйбішесі Қалампыр бала көтермей бір күні қу бас деген сөз естіп, үйленуге бел буып, ағайындарын жинап, Жарас молданың Шолпан атты қызын алады. Сәрсенбай 45-ке, Шолпан 17-ге келгенде манағы топ ішінде сүйіншілеген Жамал дүниеге келеді. Бірінші көрген баласы болған соң Сәрсенбай үлкен той жасайды.
3. Шығарманың байланысы: Жамал сағынып көрген баланың алды болған соң бетінен қақпай, ұл балаша тәрбие береді. Бірде Сәрсенбайдың үйіне молда келеді. Жамалжан деп әкесі жұмсап жібереді. Сонда молда мырзаңызға қыздың есімін қойғансыз ба? – деп таңданады. Сонда ұл баладан кем екендігін айтқанында, молда қыз балаға тұлым қойып, оқыту керектігін ескертіп кетеді. Содан кейін Сәрсенбай Ғазиз деген татар оқытушысын ұстап, Жамалды оқытады, қызша киіндіреді. Қалампыр: «Жамал әлі кішкентай, өссін, сосын тұлым қойып, оқытамыз» - дейді. Сыртқа жаны ашып тұрғандай болғанымен ішінен тоқалдың қызын жақтырмайды. Ғазиз Жамалдың зеректігін байқап, сабақ соңынан алып қалып, әріп таныта бастайды. Жамал қазақтың қисса-жырларын жатқа білетін болады.
4. Шығарманың шиеленісі: Сәрсенбай болыстыққа сайлауға түседі де жеңіліп қалады. Кеткен шығынын ойласа намысына тиетін болады. Сөйтіп жүргенде болыспен құда Байжан таз Жұман баласына қыз іздеп, Сәрсенбаймен құда болады. Жамал өсе келе атастырылған жарының жаман, таз, ақылсыз екенін біледі. Өз көңілін көтеру үшін үнемі жиын-тойларға барып жүреді. Сондай тойлардың бірінде Ғалимен танысады.
5. Шығарманың шарықтау шегі: Ғали мен Жамал арасында махаббат оты орнап, үнемі хат жазысып жүріп, бір күні екеуі қашып кетеді. Қаладағы саудадас досы Фатихолла байдың үйін паналайды. Бұларды іздеп маза бермегендіктен Ғалидың нағашылары жаққа кетеді. Онда Ғали бара сала 13 күн ауырып, бейсенбі күні түс кезінде көз жұмады. Жамалды шешесі келіп алып кетеді. Ғалидің өлімі Жамалдың Байжан босағасына баруына себеп болады.
6. Шығарманың шешімі: Байжанның үйінде Жамал еш бақыт таба алмайды. Боранды түнде қалаға барып, Фатихолланың үйінде самауыр қайнатсамда, Байжанның таяғынан құтылайын деп боранды түнде адасып өледі.
Жұлдыздар арқылы ауа райын білуге болады
Алтын ұя мектебім аялаған,
Бар балаға білім беріп сая болған.
Үлкен жолға түсіріп шәкірттерін,
Жаманға да жақсыға пана болған.
Еркелігін көтеріп әр баланың,
Сусындатып білімнің тұнығынан.
Саған қарыз бар пенде ғаламдағы,
<span>Нәр алып ұшып шыққан қойыныңнан.</span>
1-2 ған 3ген 4 ген 5 қан 6 ған 7ген 8 ған 9ген
Бердибек Сокпакбаев
Сокпакбаев Ыдырысович Бердибек
Имя при рождении:
Сокпакбаев Бердибек
Род деятельности:
писатель
Дата рождения:
15 октября 1924
Место рождения:
село Костобе, Нарынкольский район, Алма-Атинская область, Казакская АССР
Гражданство:
СССР
Дата смерти:
1992
Место смерти:
Алма-Ата
Сокпакбаев Бердибек Ыдырысович (15 октября 1924, село Костобе, Нарынкольский район, Алма-Атинская область, Казакская АССР) — 1992, Алма-Ата) — писатель Казахстана, детский писатель, автор многочисленных произведений о детях.
БиографияПравить
Семья, где рос Бердибек, была очень бедной. Своё детство он очень красочно описал в повести «Бала шаққа саяхат» («Путешествие в детство») (1960). В 8 лет Бердибек лишился матери, это стало его постоянной болью до конца жизни. Любовь к знаниям привил мальчику его старший брат Сатылган, впоследствии погибший на войне. Мальчику пришлось много испытать и пережить: и тяжелый труд, и голод. Тем не менее, он рос очень любознательным и способным ребёнком.
После школы прошел службу в армии. Затем — учеба в Алма-Ате в Казахском педагогическом институте имени Абая, позднее Сокпакбаев окончил Высшие литературные курсы в Москве. Работал учителем в школах родного района.
Писательскую деятельность Бердибек Сокпакбаев начал со сборника стихов. Он вышел в 1950 году и сразу нашел своих читателей. Следующая книга писателя — повесть «Чемпион» была выпущена в 1951 г.
Самую большую известность Сокпакбаеву принесла повесть «Менің атым Қожа» («Меня зовут Кожа»). Она вышла в издательстве «Детская литература», а затем уже с русского языка была переведена на многие языки и издана за рубежом: во Франции, Польше, Чехословакии, Болгарии.
Б. Сокпакбаев много занимался журналистикой, работал в редакциях газет и журналов «Қазақ әдебиетi», «Балдырған». Работал на киностудии. Его всегда волновали сложные проблемы детского воспитания. Книги Бердибека Сокпакбаева во многом автобиографичны. «То, что пережито в детстве, — говорил писатель,- не забывается никогда. Впечатления не скудеют, не охладевают. Они теплятся, как жар под слоем золы. Следует сдуть этот слой и вспыхивает огонь!..». Книги Б.Сокпакбаева удостоены заслуженных премий. По его произведениям «Меня зовут Кожа» и «Путешествия в детство» снимаются одноименные фильмы. Фильм «Меня зовут Кожа» удостоился премии на Международном кинофестивале детских и юношеских фильмов в Каннах (Франция) в 1967 г.