Отан деген – сенің туып өскен, кіндік қанын тамған жер, ата – анаң, досың Отанға деген махаббат, сыйластықпен ұласса – ол адамның рухани деңгейінің биіктігі. Дегенмен де Отанға деген махаббат пен сүйіспеншілік, анаға деген махаббатпен тең.
Ким: Арман
Не: Калам
Кандай: Жасыл
Не истеди: Жазды
Құстар (лат. Aves)[1] — омыртқалы жануарлар тип тармағының бір класы. Құстардың эволюциялық даму сатысы 4 кезеңге бөлінеді:
алғашқы құстар – археоптерикс;
тісті құстар;
қырсыз жалпақ төстілер – түйеқұстар, киви, пингвиндер;
қырлы төсті құстар.
Құстар — жылықанды омыртқалы жануарлар (омыртқасы бар жануарлар). Олардың қауырсындары жылуды сақтауға және ұшуға көмектеседі. Олар артқы екі аяқтарымен жүреді, ал алдыңғң аяқ-қолдары қанаттарға айналған. Құстардың барлығы жұмыртқа салады. Құстардың денелері жеңіл болғанымен, мықты және ұшуға ыңғайлы болады. Дегенмен ұшпайтын құстар да кездеседі.
Құстар 2 класс тармағына: бір ғана отряды бар кесірткеқұйрықтылар (жойылып кеткен) және 34 отрядқа бірігетін 9 мыңдай түрі (оның 28 отряды осы кезде де кездеседі) желпуішқұйрықтылар немесе нағыз құстар деп бөлінеді. Құстар Арктикадан Антарктика жағалауларына дейінгі барлық табиғи белдемдерде таралған.
Қазақстанда құстардың 18 отрядқа жататын 489 түрі бар. Оларды мекен ететін орындарына қарай орман, ашық дала, батпақты-шалшықты және су құстары деп бөледі. Алғашқы құстардың дене тұрқы 1,8 м-ге дейін жеткен, тістері жақсы жетілген, ұша алмаған. Тіссіз, жақсы ұшатын ихтиорнистер қазіргі құстарға өте жақын болған. Құстардың басқа омыртқалы жануарлардан айырмашылығы – олардың ауада ұша алатындығы. Атап айтқанда, алдыңғы аяғы қанатқа айналған, төс, сан және мойын бұлшық еттері жақсы жетілген, сүйектері жұқа, көбінің іші ауаға толы қуыс болғандықтан және бір-бірімен жіксіз тұтасатындықтан, қаңқасы жеңіл әрі берік. Құстарда тек құйымшақ безі ғана болады (ол су құстарында жақсы жетілген). Жүрегі 4 камералы. Зат алмасу процесінің тез және қарқынды жүруі – олардың ұшуына қажетті энергия бөлінуін және дене температурасының тұрақты әрі жоғары болуын (38 – 41°С) қамтамасыз етеді. Құс қанаты, қауырсыны ұшу, қозғалу құралы ғана емес, денедегі жылылықтың бірқалыпты болуын қамтамасыз етеді және шамадан тыс салқындаудан немесе қызып кетуден сақтайды. Ас қорыту органдары қоректі көп мөлшерде қабылдап, тез қорытуға бейімделген. Ұшу кезінде құстардан көп энергия бөлінетіндіктен, жоғары калориялы қоректі қажет етеді. Тыныс алу жүйесі ұшуға байланысты ерекше өзгеріске ұшыраған. Құстардың ішкі органдары мен бұлшық еттері арасында және тері астында жалпы көлемі өкпеден едәуір үлкен 9 – 10 ауа қапшықтары болады. Олар өкпемен кеңірдек арқылы байланысқан. Сондықтан құстар ұшу кезінде қанатын жайғанда кеуде қуысы кеңейіп, өкпеге енген ауа осы ауа қапшықтарына өтеді. Ал қанатын қомдағанда кеуде қуысы кішірейіп, ауа қапшығындағы ауа өкпе арқылы сыртқа шығады. Құстардың өкпесінде қан оттегімен екі рет (дем алған кезде және дем шығарған кезде де) тотығады. Оны қосарлы тыныс алу деп атайды. Бұл тек құстарға ғана тән қасиет. Құстардың жүйке жүйесі жақсы дамыған, миы үлкен, ми сыңарлары, көру орталығы, мишығы жақсы жетілген. Құстардың сезім органдарының дамуы әр түрлі. Тез ұшатын үкі, жапалақ, басқа да жыртқыш құстардың көзі жақсы жетілген. Иіс сезу көп құстарда жетілмеген, ал дыбыс есту қабілеттілігі жақсы дамыған. Құстардың көру және есту органдарының жақсы дамуы, олардың алыс және жақын кеңістіктерді игеруіне, мезгілімен қоныс аударып, түрішілік және түраралық қатынас жасауына әсер етіп, құс тіршілігінде маңызды рөл атқарады. Құстар 1-ден 20 – 25-ке дейін жұмыртқа салады. Оны 12 күннен 80 күнге дейін басады. Құстар өсімдіктерді тозаңдандырып, олардың тұқымдарын таратады, зиянды жәндіктер мен кемірушілерді құртып, олардың табиғаттағы санын реттеуге қатысады. Кейбір түрлері бау-бақшаға, егістікке зиянын тигізіп, әр түрлі жұқпалы, паразиттік аурулардың қоздырғыштарын таратады.
1868 ж. Вена қаласында (Aвстрия) алғаш рет құстарды қорғау туралы ресми шешім қабылданған. 1922 ж. Құстарды қорғаудың Халықаралық кеңесі құрылды. Халықаралық табиғат қорғау одағының “Қызыл кітабына” құстардың 209 түрі мен 83 түр тармағы, ал Қазақстанның “Қызыл кітабына” 56 түрі енгізілген.
Кеше мен достарыммен бірге шаңғымен төбешіктен сырғанауға бардым. Біз 2 сағаттай сырғанадық, сосын бәріміз бірге қар домалатып үлкен аққала жасадық. Менің ойымша бұл менің өмірімдегі ең үлкен аққала болған шығар. Жәнеде кетіп бара жатқанда мен ағашта қатып қалған қырауды көрдім, өте әдемі болып тұрды. Ал бүгін мен коньки тебуге барамын, сонда кішкентай балдарға мәнерлеп сырғанауды үйретемін. Бірақ менде кішкентай қорқыныш болды. Балалардын біреуі мұздын ішіне кұлап тонып қалса деп қорқтым. Бірақта менің досым Ержан ол жерде кұтқарушылар болады деп айтты. Соңдықтан қорқпай барамын
Ғасырлар көп оның жауларынан қоныстандырып, меңгерiп, қорғал қалылу және бүгiн өмiршең бiзге мұраға тапсырылу үшiн бабаларымыздарға керек болды. Еңбек, тер және қандар, қуаныш және бейнеттер неше өткен ұрпақтар үлесiне тидi. Бiздiң халық ақындық мұра туған жердi әдемiлiктiң бiраз таң қалатын суреттерi, оның шексiз жерлерi, қардай ақ зәңгiрлер қалалық болады, көкшiл айдын көлдердiң Ұлы ақындары Қазақ жерiн тарихты да әдемiлiктi жырлады. Халық жады Қазақ халығының өмiрiндегi даңқты және қайғылы оқиғаларын ұрпақтан ұрпаққа сақталып алып бередi. Лихтағы ол ұшып келе жатқан салт аттының еркiн желденгi сахаралық шөп тербелетiн үлкен далалары көне крыльях сияқты домбыраның халық себептерi тыңдай елестеттi, күнге.Қазақстан кең және дұрыс сұлап жатты. Күн даладан тұрады, ол да далада оны даланың үстiнде күнi бойы жүрiп, қалғып тұрған қалың ормандармен және мың Көлдермен кездесе кiредi. Солтүстiкте қашан жемiстi деревьялар қар, гүлдеп қойылдардың табанда оңтүстiкте қалалық әлi жатады. Республика Каспий және Арал теңiздерi, оның аумағындағы суларымен жуылып қалады өзендер және Көлдерде көп болады. Ежелгi Қазақ жерiн ертегiдей бай жер қойнауы. Көмiр, мұнай, алтын, титан, қорғасын, цинк, темiр - барлық Қазақ жерiне табуға болу.Бiртұтас жанұямен Қазақстанда ұлттар және халықтардың он бес миллион адам, өкiлдер көп өмiр сүредi. Мен әртүрлi ұлттардың әртүрлi тiлдер, тәубеге келетiн әртүрлi дiн қатты сөйлейтiн адамдары бiрге бiздiң елде сыйысқан таң қалуға тоқтамаймын. Және бұның барлығы жақсы қатынаспенғана емес, ұнатумен бiр-бiрiне де жарысайды. Қазақ, орыс, үйғыр, немiс, кәрiске, тiлдерiнде Татарскпен кiтап және газеттердi шығарады, ұлттық театрлар, эстрадалық ансамбльлер жұмыс iстейдi, радио және дидардың ұлттық программалары берiледi. Барлық бiздер, әртүрлi ұлттардың адамдары, ортақ бiрлестiредi: бiздер - Қазақстан халығы. Жақындастырыла бiздiң ел және мен қалай үлкен көп ұлттық. Онда және Қазақтар, және татарлар және лезгиндер, және кәрестер бар. Мына барлық жер үшiн тектi болды. Келiсiмге алпыныс әрбiр халық қанда тұрады, бiрақ ол әсiресе дамыған қазақстандықтарда.Қазақ жерi, және сипат Қазақ халығында оған қоса жомарт жомарт және меймандос. Барлық өмiршең тiл, тарихты және Қазақ алығының салтын бұл жерде бiлуi керек. Және омбыраның сарындары, украина және немiс әндерi бұл топырақтың үстiнде сезiлсiн. Польканы және лезгиндi адамдар билесiн. Қазақстан халығы бiртұтас. Бұл ежелгi, ғажайып қазақстандық жерде әлемдi сақтауға көмектеседi. Әлем - келешек өркендеудi ең маңызды шарт. Қазақстан - үлкен мүмкiндiктердiң тәуелсiз өткен жылы тұрған елi бар болғаны он бес шақты. Оның дамытуы үлкен екпiндермен жүредi. Бiз тек қана балалармыз қазiр, бiрақ қазiр бiздер ендi жоспарлар келешек саламыз, бiреу бiздiң отан байлық мемлекетке пайда келтiрiп, көбейту үшiн өмiрде болуға армандаймыз. Жақсы оқып, қайрымды болсын және жомарт, егде адамдар және құрдастар, көп бiздi сыйласын қызықтыруы керек, бiздер керең қиыншылық болуымыз керек және адамдардың бейнеттерiне. Өйткенi тап бiздiң президент мынадай. Бiздер бiздiң президенттi сыйлаймыз - рқасында бiздер бейбiт және сәттi елде өмiр сүруге мүмкiншiлiгi болатын Нұрсұлтан Әбiшевич Назарбаев.Өмiрлерде немене адамға керек? Екiбастан,. Жердегi әлем және келiсiм - өзi бас әрбiр адамдарға мiне. Бiздер өз келешек, бiздiң президент сендiрген барлық бiздер бақытты өмiр сүру үшiн сол үшiн жасайды. Мен олмын сенемiн! Менiң Қазақстаным неткен мiне: бейбiт, еркiн, бай, көп ұлттығы. Шынымен мұндай м елдi жақсы көрмеуге болмайды ма?Бiздер бiздiң ел өткенiмiз ақтанамыз, бiз өмiр оны осы атымен ортақ келешек арнаймыз.