ден-са-у-лык- 4буын, 1-4 бітеу буындар, 2-3ашык буындар
Баймырзаұлы Балуан Шолақ (1864-1916) – қазақтың халық композиторы, ат ойынының түрлі тәсілін меңгерген өнерпазы, күш өнерін көрсеткен спортшысы, жауырыны жерге тимеген балуаны. Оның есімін де халық осы соңғы өнеріне сүйсінгендіктен еркелетіп, жас күнінде саусағын үсітіп алуына байланысты «Балуан Шолақ» деп атаған, әйтпесе өзінің азан шақырылып қойылған шын аты – Нұрмағанбет. Шыққан тегі – Ұлы жүздің Дулат тайпасының Сәмбет руынан. Бірақ аталары ерте кезде Арқаға қоныс аударғандықтан, оның бар өмірі Көкшетау өңірінде, атығай, қарауыл руларының арасында өскен.Әкесі Баймырза ағаш шебері болған. Әкесіне қарағанда, шешесі Қалампыр қарулы кісі болған дейді. «Алып – анадан» деген ғой, Балуан Шолақ та осы анасына тартып, теңдессіз алып күштің иесі болған.14 жасынан бастап күреске түсіп, ат құйрығында ойнаған спортшы болған, шауып келе жатқан ат үстінде әр түрлі күрделі жаттығуларды шебер орындаған. Мысалы: жүйткіп келе жатқан ат үстінде түрегеліп, не басымен тұруы, аттың бауырынан өтуі, бір аяғын үзеңгіге қыстырып, шалқалап жатып шабуы бойындағы жойқын күшті, ептілікті шебер игере алатындығын, қазақтың далалық цирк өнерінің іргетасын қалағандығын айғақтайды. Көкшетау қаласындағы үлкен жиындарда 51 пұт (830кг-дай) кірдің тасын көтеріп, дүйім жұртты таң қалдырған. 1899 ж. Орыс палуаны Иван Кореньмен күресіп, оның қабырғасын сындырғанда Балуан Шолақ 35-те еді.Мұның үстіне Балуан Шолақ ән-күйге жасынан құмар болады. Бертін келе, жігіт шағында Балуан Шолақ осы екі өнерді қатар дамытады. Әке-шешесі қайтыс болған соң, Ғаникей деген қызға үйленген Балуан Шолақ ел аралап, салдық құрады және жалғыз-жарым жүрмей, маңына әнші-күйші, палуан, өнерлі жастарды жинайды. Топ құрып, «ансамбль» болып сауық құру Балуан Шолақтың дәстүріне айналған.Өзі ұстаз тұтқан Біржан сал, Ақан сері әндерінің тамаша орындаушысы әрі насихатшысы болады. Олардың әнші-композиторлық дәстүрін берік ұстанып, кейін өзі де ән шығарады. Бұл тұрғыдан алғанда, Балуан Шолақ қазақтың әншілік өнерін өрістетуге үлкен үлес қосқан композитор. Көкшетау, Қарқаралы, Қараөткел, Сарысу бойындағы елдерді түгел аралаған. Балуан Шолақ Баян-ауыл, Семейде болады, Арқаның әндерін Жетісуға жеткізеді. Осы сапарында Кенен Әзірбаев Балуан Шолақтың көптеген әндерін үйреніп, халыққа таратады.Балуан Шолақтың «Ащылы-айырық», «Балуан Шолақ», «Желдірме», «Дікілдек», «Көкшетау», «Қосалқа», «Қос барабан», «Қос перне», «Құлан кісінес», «Кенже қоңыр», сияқты әндері бар. Оның халық арасына кеңінен тараған әндері – «Ғалия» мен «Сентябрь». «Ғалия» нәзік сезім дүниесін, мөлдір махаббатты шеберлікпен сыршыл әуенде жырлаған ғашықтық лирикасы болса, Балуан Шолақтың әндерін шебер орындаушылар Ж.Елебеков, М.Көшкімбаев, М.Тырбаев, Ж.Кәрменов, Қ.Байбосынов, т.б. болды.Белгілі музыка зерттеушісі А.В.Затаевич ел арасынан Балуан Шолақтың бірнеше әндерін жазып алып, оны «Қазақ халқының 1000 әні» және «Қазақтың 500 әні мен күйі» жинақтарына енгізеді.<span>Сан өнерімен халқын риза етіп, Сарыарқасын сазды әуенімен тербеткен, заманының айтулы сал-серісінің</span>
<span>Өскемен
қаласындағы «Азия-авто» мекемесі «Нива» автомобилін шағара бастады. Жылдық
өндірістік қуаты – 40 мың автомобиль. Зауыт конвейерінде осы заманға сай шет ел
жеңіл автомобилдерін жинау мүмкіндігі бар. Тек
2003 жылы 4000 автомобиль құрастырылды. </span>
<span>Бүгінгі заман
талабы ғылыми-техникалық прогресті және әлеуметтік міндеттердің ойдағыдай шешілуін қамтамасыз ететін
салаларды неғұрлым жоғары қарқынмен дамыту, тұтыну мен қор жинаудың оңтайлы
арақатынасына, өндіріс құрал-жабыдқтары мен тұтыну заттарын өндіруге
аграрлық-өнеркәсіптік кешеннің салалары арасындағы пропорцияларды жақсартуға
күш салуды қажет..... 117 нет конца....</span>
Нет
начала...
<span>айтуға болмайды.
Бензинді моторлардың орталық, таралымды
және тікелей бүрку жүйелерін, сол сияқты дизельді моторлардың насос
бүріккіштерін бүркуін электронды басқару енгізілді. Бұдан басқа да көптеген
жаңа жетілдірілген тиімді технологияларды атауға болады: іштен жану
қозғалтқыштары мен дизельді қозғалтқыштарды автомобильдерде бірге қолдану,
бензинді жане дизельді моторларының Еуропа стандартына сай жаңа қоректендіру
жүйелері, оралрда қолданыла бастаған навигациялық, маршруттық компьтерлер, т.б.</span>
қышындағы иінді біліктің айналу жиілігін әрі
қарай азайтқан кезде айналу моменті де азая бастайды. Бірақ атомобиль жаман
жолдарда, өрге қарай немесе тоқтап тұрған жерден жүре бастағанда, тез
екпіндегенде автомобильдің қозғалтқыштан жетек доңғалаққа апаратын айналу
моментін күшеюі қажет. Сол жұмысты атқаратын беріліс қорабында автомобильді
артқа қарай жүргізетін де бірілісі бар. Одан басқа, беріліс қорабының тағы да
бір қызметі – қозғалтқышты трансмиссиядан ажырату.
Беріліс қорабы бірнеше тісті
даңғалақтардан тұрады. Доңғалақтар бір-бірімен тістер арқылы ілініп, бірнеше
беріліс сатыларды жасайды. Автомобильдердің беріліс сандары неғұрлым көбірек
болса, оның әр түрлі жүріс жағдайларға икемділігі де соншама жақсы болады.
<span>Алғашқы автомобильдер XVIII ғасырда пайда болған, 1965 жылы орыс
механигі М.П.Кулибин өзігінен рычагты аяқ жетек арқылы жүретін арба жасаған.
Мұнда кейіннен пайда болған автомобильдің бірнеше бөлшектерін табуға болады.
Олар: сермер, доңғалақтар, беріліс қорабы, тежегіш, мойынтірек, т.б.</span>
<span>XVIII гасырдың екінші жартысында бу
машинасы пайда болуының арқасында өздігінен жүретін экипаждар көбейе түсті.
1765-1770 жылдары француз инженері Н.И.Кюньо (N.J.Cugnot, 1725-1804) қала
көшесінде жүруге арналған үш доңғалақты бу машинасын ойлап тауып, жасаған. Осы
жолаушылар тасуға арналған бу машинилары «Омнибус» деген атқа ие болды. Мұндай
омнибустар ХІХ ғасырдың басында Еуропа
елдерінде, әсіресе Франция мен Англияда тез жайылды.</span>
Дизельді мотор цилиндріндегі қысым
бензинді мотор цилиндрінен қарағанда үлкен. Қазіргі дизельді моторда қызу
дәрежесі 20-дан асады, ал бензинді моторда – 11. Бензинді моторда сығылу
дәрежесін 11-ден жоғары көтеруге болмайды. Сондықтан да детонация және калилді
тұтандыру деген ұғым бар.
Беріліс қорабы бірнеше тісті
доңғалақтардан тұрады. Доңғалақтар бір-бірімен тістер арқылы ілініп, бірнеше беріліс
сатылар жасайды. Автомобильдердің беріліс сандары неғұрлым көбірек болса, оның
әр түрлі жүріс жағдайларға икемділігі де соншама жақсы болады.
Беріліс қорабының тозуға төзімділігін
ұстарту және шусыз жұмыс істеу үшін қиғаш тістері бар доңғалақтар қолданылады.
Алға жүргізу беріліс санына қарай беріліс
қорабы төрт немесе бес сатылы болады. Төрт сатылы беріліс қорабы жеңіл
автомобильдерге, шағын автобустар мен жүккөтергіштертігі шамалы жүк
автомобильдерге орнатылады. Ал үлкен автобустардың және жүк автомобильдердің
беріліс қорабы бес сатылы болады.
<span>№3 «Автомобиль көлігі» атты мәтінде 10
сұрақ жазыңыз. Сол сұрақтар бойынша мәтінді аузша мазмұнадыңыз.</span>
№4. «Автомобильдердің сұрыпталуы» атты
мәтіндегі сөлемдер қай шақта жазылған?
<span>№5. «Автомобильдердің сұрыпталуы» мәтінінен тұйық етістіктерді табыңыз да, олар
қай сөйлем мүшесі болып тұрғанын анықтаңыз.
</span>
№6. «Автомобильдердің сұрыпталуы»
мәтінінен бір сөйлемді алып, оның баяндауышын өзіңіз білетін етістіктің барлық
шақтарында жазыңыз.
қышындағы иінді
біліктің айналу жиілігін азайтқан кезде айналу моменті біршама көбейеді,
максимумға жетеді, ал айналу жиілігін әрі қарай азайтқан кезде айналу моменті
де азая бастайды. Бірақ автомобиль жаман жолдарда, өрге қарай немесе тоқтап
тұрған жерден жүре бастағанда, тез екпіндегенде автомобильдің қозғалтқыштан
жетек доңғалаққа апаратын айналу моментін күшеюі қажет. Сол жұмысты атқаратын
беріліс қорабында автомобильді артқа қарай жүргізетін же берілісі бар. Одан
басқа, беріліс қорабының тағы бір қызметі – қозғалқышты трансмиссиядан ажырату.
<span>
Беріліс қорабы
бірнеше тісті доңғалақтардан тұрады. Доңғалақтар бір-бірімен тістер арқылы
ілініп, бірнеше беріліс сатыларды жасайды. Автомобильдердің беріліс сандары
неғұрлым көбірек болса, оның әр түрлі жүріс жағдаййларға икемділігі де соншама
жақсы болады.</span>
Күз әуені жаздан белгілі.
көктемде жерге түскен бір дән,
күзді күні мың дән болады.
көктемгі әрекет күзгі берекет.
егіндікті күз суар,
күз суарсаң жүз суар.
