<span>1. Мезгіл үстеуі қашан? қашаннан? деген сұраққа жауап беріп, қимылдың, іс-әрекеттің мезгілін, мерзімін, уақытын білдіреді. Мезгіл үстеуі етістікпентіркесіп қолданылады. Мысалы: таңертеңнен (қашаннан?) кетті, жазғытұрым(қашан?) келеді, ала жаздай (қашан?) еңбектенді, күні-түні (қашан?) оқыды, т. б.</span> <span>2. Мекен үстеуі қимылдың, іс-әрекеттің орындалатын орнын, мекенінкөрсетіп, қайда? қайдан? қалай қарай? сұрақтарына жауап береді. Мысалы:Тауға қарай (қалай қарай?) өрмелеу, алға (қайда?) жылжыды, ілгері-кейін(қайда?) қозғалды, жоғарыдан (қайдан?) түсті, т. б. </span> <span>3. Сын-қимыл (бейне) үстеуі іс-әрекеттің, қимылдың амалын, тәсілін, сын-бейнесін білдіреді. Сұрақтары: қайтіп? қалайша? қалай? кімше?</span><span>Мысалы: Ақырын (қалай?) жүгірді, қазша (қалайша?) қаңқылдады, бекерден-бекер (қалай?) отырма, балаша (кімше?) мәз-мейрам болды, бүркіттейін(қалайша?) шүйілді, қолма-қол (қалай?) хабарласты, т. б.</span> <span>4. Мөлшер үстеуі қанша? қаншама? қаншалық? қаншалап? деген сұрақтарға жауап береді. Мөлшер үстеуі сынның немесе қимылдың көлемдік дәрежесін, мөлшерін, шама-шарқын білдіреді. Мөлшер үстеуі етістікпен тіркесіп келгенде қимылдың шама-шарқын, мөлшерін білдіреді. Мысалы: сонша (қанша?)шаршапты, біршама (қаншама?) кешігіп қалды, недәуір (қалай?) өскен екен.Ал сонша (қанша?) биік, біршама (қанша?) алыс, недәуір (қалай?) ұзақдегенде мөлшер үстеулер сын есімдермен тіркесіп, сынның мөлшерін, көлемін білдіреді.</span> <span>5. Күшейткіш үстеуі қимылдың, іс-әрекеттің, сынның сапасын, белгісін не солғындатып, не күшейтіп көрсетеді. Сұрағы: қалай? Мысалы: әбден жүдепті, керемет биледі, мүлдем қозғалта алмады. Сонымен бірге күшейткіш үстеугесын есімнің күшейтпелі шырайын жасайтын ең (биік), өте (салмақты), аса(терең), тым (терең), кілең (жүйрік) сөздері де жатады. </span> <span>6. Мақсат үстеуі не мақсатпен? қалай? деген сұраққа жауап беріп, іс-әрекеттің, қимылдың орындалу мақсатын білдіреді. Мысалы: әдейі айтты, қасақана кетіп қалды, жорта білмегенсіді, әдейілеп шақырды. </span> <span>7. Себеп-салдар үстеуі не себепті? қалай? неге? деген сұрақтарға жауап береді. Себеп-салдар үстеуі қимылдың, іс-әрекеттің болу себебін білдіреді. Себеп-салдар үстеуіне: құр босқа, лажсыздан, босқа, амалсыздан, бекерге, шарасыздан сөздері жатады. Бұл сөздер етістікпен тіркесіп қолданылады. Мысалы, босқа ренжіді, лажсыздан келісті, т. б.</span>
У Бақшада Нюра әжесі әртүрлі көкөністерді өсірді. Кішкентай төсек, сәбіз, қызылша, пияз, ақжелкен мен аскөк күн шуағына қуанды. Картопқа жердің көп бөлігін иемденген жеке орын берілді.
Сәбіз маңайында өсіп келе жатқан қызылшаның нәзік жасыл жапырақтарын мазалайды, олардың жапырақтары қара жасыл. Садақ ойнады және хош иісті аскөкпен жаңа піскен бұталармен араласады. Ақжелкен, пияздың көңілділігін назардан тыс қалдырып, оның әдемі, кесілген жапырақтары толық бостандығын берді. Сәбіз және қызылша көбінесе мақтаншақ картоптың бағытын қарады: ол жоғары сабақтар болды, ал жапырақтары басқаларға қарағанда әлдеқайда көп. Картоп өсімінің жоғарғы жағында ақ гүлдер гүлдейді.
- Неліктен картопқа жер көп? - қызылшадағы сәбіз сұрады. - Оның сабақтары мен жапырақтары соншалықты жақсы өседі! Және олар мені үнемі жіңішке, менің өсуімді шектейді, тек таңдаулы сәбіз қалдырады, содан кейін үлкен, үлкен болады!
«Иә, бұл әділ емес», - деді қызылша тиімді. - Менің өсуім үшін, әйел Нюра жиі көріп, көбінесе ең әдемі дөңгелек жемістерді өсіреді, ал қалғаны Ботвиникпен қайнатылады.
«Бұл әділ емес», - деді ол. - Менің дәмдеуіштерім үнемі салатқа айналдырылады және картоп өседі: бәрі бірдей.
Ақжелкен аскөк қатты ауырады, ал картоп тек күн сәулесінен жоғары көтеріледі.
Жаз жазда ұшты. Nyura әйелдің аскөкімен және ақжелісі бар пияз бұрыннан бері төсекден алынды. Егіннің бір бөлігі қыста мұқият кептірді. Жерде сәбіз мен қызылша ғана қалды, ал жапырақтары ақырында топыраққа түсіп, түсі өзгерді.
Немерелер Нюраның әжесіне келіп, шелектер мен күрекшелермен шұғылданып, картопты қазып бастады. Адамдар осы мақтан тұтады және үнсіз өсімдіктерден қалай жиналғандығын қызылша пісірілген сәбіз. Жер астында картоп, ол шығады, үлкен жеміс өсті. Олар қазылған кезде адамдар жүздерінде үлкен қуаныш болды. Баба Нюра қайталап: «Бүгінгі жақсы өнім!» Немерелері: «Картоп - екінші нан! Енді қыста тамақтануға болады! «
Сәбіз және қызылша ойланған. Сондықтан Нюраның әйелін картопқа соншалықты жер бөледі! Адамдар оны ең маңызды өсімдіктердің бірі деп санайды, бұл оларға тамақ дайындауға қажетті жемісті береді.
Картоптың егін жиналғаннан кейін сәбіз қосылған қызылша пайда болды. Олар мұқият жинап, оларды түрлі қораптарға салып, содан кейін жертөлеге түсірді. Сәбіз мен қызылша салқын жертөледе болған кезде, қораптарда жанында жақында жиналған картоптың жемісін беретініне таңқалды. Тек картоп тек сәбіз мен қызылшадан артық болды. Мәселен, төсек-орындардағы көкөністер қайтадан бірге болды.
Қыстап қалатын құстар: Қарға, сауысқан, торғай, суық торғай, сары шымшықпен таныстыру. Сауысқан – ала қанатты, ұзын құйрықты құс. Ұясына — жұмыртқа салып, балапан басып шығарып оларды қауіп - қатерден сақтайды. Кез келген тамақты қорек етеді. Қауырсындары біріңғай қара емес, жасыл реңкті келеді, бүйіріндегі қауырсыны аппақ. Ол өте сақ. Ерекшелігі – жылтыр, әшекейлі заттарға әуестігі. Оның ұғымталдығы да соншалық адамның айтқан сөзін жаттап алады. Суық торғай – кеудесі қызыл, қанаттары көкшіл болып келген, ағаш қуыстарын, індерді, үй – жайларды мекендейді. Бұталардың дәнімен, жемісімен қоректенеді. Кейде тоқылдақ қорегінің қар бетіне түскен қалдығын теріп жейді. Қара қарға – басы, қанаты, құйрығы, арқасы мен бауыры бәрі қара болып келеді, тұмсығы үшкір, тырнақтары өткір. Түрлі тамақ қалдықтарын тырнақтарымен қар астынан шұқып жейді. Бұл өте ақылды құс. Оның балапанын сөйлеуге үйретуге болады. Қарғалар ұзақ өмір сүреді. Торғай –- сүйір тұмсықты кіп – кішкентай құс. Ағаш қуыстарын, індерді, үй - жайларды мекендейді немесе ағаштарға шар тәріздес ұялар салады. Олар ұсақ жәндіктермен, өсімдік дәндерімен, тамақ қалдықтарымен қоректенеді; балапандарын бастапқы уақытта жәндіктермен, кейіннен өсімдік тұқымдарымен қоректендіреді. Сары шымшықтың кеудесі сары, қауырсындары көкшіл болып келеді. Ол үйдің қасында жүреді шиқылдаған балапандарына жем тасиды. Сары шымшықтың он беске дейін балапаны болады. Бір жазда екі рет жұмыртқа басып шығарады. Ол ұясы мен алма ағашының арасында ерсілі - қарсылы ұшады да жүреді. Құрт таба қалса, балапандарына алып барады. Күн суытқан кездері оларға күнбағыс, кендір, асқабақ, қарбыз дәндерін беруге болады. Сары шымшықтарға сүйекте қалған ет қалдықтары мен тұздалмаған еттің майлары да қатты ұнайды.
Менің Отаным - Қазақстан. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз мемлекет. Қазақстан Еуразия орналасқан. Бас қала - Астана қаласы. Қазақстан Республиқасы мемлекеттік тіл - қазақ тілі. Қазақстанның ұлттық валютасы - теңге. Қазақстан президенті Н. Ә. Назарбаев. Қазақстанда көп әр түрлі ұлттарды сүреді. Қазақстанда 14 (он төрт) облысы бар. Мен (область) облысы (город) қаласы тұрамын. Қазақстан - менің мақтанышым. Мен Отанымды өте сүйемін.
Моя Родина - Казахстан. Республика Казахстан - суверенное, независимое государство. Казахстан расположен в Евразии. Главный город - город Астана. Государственный язык Республики Казахстан - казахский язык. Национальная валюта Казахстана - тенге. Президент Казахстана Нурсултан Абишевич Назарбаев. В Казахстане проживают много народов. В Казахстане 14 областей. Я живу в (....) области в городе (....) . Казахстан - моя гордость. Я очень люблю Родину.
