Әшекей - киімді, тұрмыстық бұйымдарды безендіруге пайдаланылатын, сәндік үшін жасалынатын бұйымдар және зат, бұйымның бетіне салынатын ою-өрнек, түрлі нақыштар [1].
Мұндай әшекей -нақыштар жүн бұйымдарының (текемет, сырмақ, алаша, қоржын т.б.), киіз үйдің бау-басқұрларының, ат жабдықтарының (былғары тоқым, кежім, жабу), құрылыс-сәулет орындарының (есік, маңдайша, ұстын, жақтау, дуал және т.б.), киім-кешектердің, ыдыс-аяқтар мен жиһаздардың, қару-жарақтардың т.б. өн бойында қолданылады. Қазақта әшекейленбеген зат, бұйым жоқ деуге болады, себебі қазақ қолөнер шеберлері ұлттық нақыштағы әшекейлерді өңдеп, түрлендіріп, жетілдіріп қолданып отырған. Кәсіби деңгейдегі шеберлер қазақ даласының әр өңірінде болған [2].
Шеберлердің талғампаздығы мен дарындылығы, тудырған дүниесінің жасампаздығы мен жаңалығы жасаған өнімдерінің сұранысынан көрінетін. Қазақ шеберлері технологиялық тәсілдерінің жеңілдігі мен құралдарының қарапайымдылығына қарамастан, зергерлік әшекей бұйымдарының үздік үлгілеріне жататын өнер туындыларын жасаған[3].
Әшекей тағылатын түрлеріне қарай бірнеше топтарға бөлінеді[4].
Басқа тағатын әшекей түрлері: шеке, самай, маңдай, құлақ, мұрын, бұрымға тағылатын әшекейлік заттар. Шекеге тағылатын әшекей түрлері: шекелік. Самайға тағылатын түрлері: сырғалық, айшық, жақ моншақ, сырға. Маңдайға тағылатын әшекей түрлері: күміс теңгелер, шырмауық. Құлаққа тағылатын әшекей түрлері: сырға, бет моншақ. Мұрынға тағылатын әшекей түрлері: зере, зерен, зейір, зер. Бұрымға тағылатын әшекей түрлері: шашбау, шашқап, шолпы, шашқа тағатын түйреуіштер, шашмоншақ. Мойынға тағылатын әшекей түрлері: алқа, бойтұмар, моншақ, тұмарша, әйкел, ділда алқа, тұмар. Кеудеге тағылатын әшекей түрлері: өңіржиек, түйреуіш. Қолға тағылатын әшекей түрлері: білезік, мөр, сақина, балдақ, жүзік. Киімге тағылатын әшекей түрлері: түймелер, қапсырмалар, жапсырмалар, белдік, белбеу, тана, танакөз, тал моншақ. Ертеде қазақтар әшекейленген шытыра, зерен, сырға, зер, тұмар және т.б. зергерлік бұйымдарды мал бойына және ер-тұрмандарына да таққан. Тас дәуірінен жалғасқан тасшылық өнері қола дәуірінің осы өркениетіне тоғысып, гауһар, жақұт, алмас, қас тасы, меруерт сияқты аса бағалы тастардан көз орнатқан сәндік жабдықтарды, әсемдік бұйымдарды жасау технологиясын қалыптастырды. Мәселен, қазақтар ағашқа, ер-тұрманға асыл тасты не тассыз күміс әшекейлі шытыраны пайдаланған. Ал зейірді қойдың мұрнына өткізілетін зерлі шығыршық ретінде таққан. Ертеде қазақтар тіл-көзден сақтасын деген мақсатта жүйрік аттарының мойнына әйкел таққан. Зергерлер әшекейлеген тұрмыстық бұйымдар алтын аяқ, жағдан, адалбақан, алтын ер, пышақ және т.б. адамдар күнделікті тұрмыста жиі қолданған. Әшекей түрлері негізінен қоғам мүшелерінің әлеуметтік мәртебесін айқындайтын қызмет атқарады. Қазақ шеберлері зергерлік бұйымдар жасауға қажетті материалдарға алтын, күміс, бақыр, мыс, жез, темір, қалайы, қорғасын, ақық, березе, алмас, гауһар, зуһра, көк тас, лағыл, маржан, меруерт, інжу сияқты асыл тастарды пайдаланған. Қазақ зергерлері алтынмен аптау, алтынмен булау, алтын шабу, күміспен күптеу, қақтау, көз орнату, сымға тарту, қара ала жүргізу, сымкөп жүргізу, ою салу сияқты әшекейлеу, өңдеу тәсілдерін жиі қолданған. Әшекейді ерекшелеп, айшықтап ондағы әртүрлі зат тарды әдемі, сәнді көрсететін үкі, шоқ, әдіп, алтын-күміс ілгектер, шытыралар, салпыншақтар, қоңыраушалар сияқты құрамдас бөліктер де бар[5].
Қазақ бас киімдерБас киімдер қазақ өте әдемі және төл.Аталық жәнеәйелдер бас киімдер болады . Аталық бас киімдер: 1. Тюбетейка (тақыя) - ылғи тасыды, тіпті немесе қысқыбөріктің астында алтыаяқта. Басты налысо қырды.Такияша пішінге, аласалау околышем, домалақ бас плоскаянемесе клинообразная. Абжауқын кесте, түсті строчкой,аппликацией безендірілді. 2. Борык (бөрік) - войлока деген үлбірмен жабулы матажәне шілтерлі повседневная бөрік. Домалақ болдынемесе ара пішін қалпақтың. 3. Тумак ( тұмак) -зимняя бөрік, из құралатын тульимаңдайды, құлақтарды және мойынды жап- және 4лопастей. Арман кочевой халықты желден және аязданқорғады. - лисьим үлбір, ал сверху- мақпал қапталды. 4. Калпак (қалпақ) - ұзарт- бөрік войлока, жай пішіннен. 5. Аккалпак (аққалпақ) - биік бөрік ақ войлока. 6. Аиркалпак (аырқалпақ) - вверх қайырулы егістіктерменбиік және тіліктермен. Өте мінез және төл бас киім. Әйелдер бас киімдер: Қыздар шаштарды ұсаққа өрді ұсақ орақтар<span>. </span>Оларды еркін соң арқамен тасыды<span>, </span>бірақтығыз бір ораққа деген жиды және подвески,монеталарды прикрепляли<span>, </span>тканью тыстады<span>. </span><span>1. </span>Қыздар такию жазының тасыды<span>, </span>әдемі сырлы бусами,маржандармен<span>, </span>күміспен<span>. </span>Басқа үкі - султанчик изүкілердің крепили<span>. </span>Үшін ненің сол жасады? (сияқтықорғады<span>). </span><span>2. </span>Борык әйелде үлбірдің сияқты бас ерлердіңқайырылмаппын шеті болған<span>, </span>да жез жүндермен болубілді<span>. </span><span>3. </span>ең төл<span>, </span>емес кездеспеппін не бастың<span>, </span>той бас киімсәукеле<span>: </span>биік<span> (70 </span>см дейін<span>) </span>бөрік ара пішін усеченногоконуса болды бір халықтың<span>. </span>Тығыз негізде<span>, </span>бай жезбляхами из алтынның<span>, </span>меруерттің<span>, </span>монеталардың,жылтырақтардың<span>, </span>маржандардың<span>. </span>Әншейін мақпалдан,үлбірдің шетімен<span>. </span>Сзади ша арқаға кең<span>, </span>бай жез таспаалтынның шашағымен түсті<span>, </span>мен боков- наушникисәндермен<span>. </span>Салалы подвески из нитей<span>, </span>маржандардың,бирюзы<span>, </span>күмістің және алтынның<span>, </span>монеталардың,тындырымды <span>бол-</span>
Байлық пен ақыл. Бір шалдың төрт ұлы болыпты.Бір күні шал ұлдарын жинап алып: -Мен қартайдым.Біреуінің үй иесі болатын уақыттарың жетті.Кімнің ақылы мен байлығы сай болса,сол мұрагерім болады.Әрқайсың маған байлықтарың мен ақылдарыңды көрсетіңдер,-депті. Сонда үлкен ұлы асыл тасты жүзік салған қолын көрсетіп: -Міне,менің байлығым.Ал кім бай болса,сол ақылды,-депті. Екінші ұлы асыл киімдерін киіп,әдеміленіп келеді де: -Мені осы түрімде көргендер ақылым мен байлығымның алдында бас иеді,-дейді. Үшінші ұлы күміспен және тастармен әшекейленген белдігін буынады да: -Мұндай белдікті ешкім ешқашан буынып көрген жоқ,-дейді. Әкесі үлкен балаларына қарап басын шайқайды да,кіші ұлына: -Сен неге үндемейсің?Сен қандай байлығыңмен мақтанасың?-дейді.Сонда кенжесі: Менің асыл тасты жүзігім де,сәнді киімім де,қымбат тастармен әшекейленген белдігім де жоқ.Тек еңбек сүйгіш екі қолым,қайрат жігерге толы жүрегім ғана бар,-депті. Шалға кенже ұлының жауабы ұнайды.Ол өзінің мұрагері етіп кіші ұлын белгілепті.Үлкен балаларына інісінің айтқанынан шықпауды өсиет етіпті.