Ашық рай
Қазақтар туралы бурын соңды ештене естімегенмін
Естімегенмін-бурынғы өткен шак, есімшенің -ген жұрнағы арқылы жаслаған 1жақта жекеше түр
Буйрық рай
Туған жерге туын тік
Тік 2жақ жекеще анайы тури
Шартты рай
Батыр туса ел ырысы жанбыр жауса жер ырысы
Туса 3 жак жекеше са шартты райдын журнагы аркылы жасалып тур
Жауса 3 жак жекеше анайы са журнагы аркылы жасалып тур
1.Тұрмыстық- шаруашылыққа байланысты ырым тыйымдар:
1. Нан үстіне зат қойма.
2. Нанды бір қолыңмен үзбе.
3. Нанды лақтырма.
4. Сүтті төкпе.
5. Сыпырғышты тік қойма.
6. Отқа түкірме.
7. Тұзды баспа.
2. Мәдени-гигиеналық мағынаны қалыптастыратын ырымдар мен тыйымдар:
1.Шелектегі суға аузыңды салма.
2. Саусағыңды аузыңа салма .
3. Бас киіммен ойнама.
4. Таңдайыңды қақпа.
5.Басыңды шайқама.
6. Екі езуіңді керме.
7. Шашыңды аяқ астына тастама.
8. Жағыңды таянба.
3.Экологиялық тәрбие беретін тыйым сөздердің түрлері:
1.Жалғыз ағашты жұлма
2. Көкті жұлма.
3. Малды теппе.
4.Суға дәрет сындырма.
5.Құстың ұясын бұзба
. 6.Су шашып ойнама.
4.Әдеп мәдениетіне тәрбиелейтін ырымдар мен тыйым сөздер:
1. Үлкеннің алдын кеспе
2. Адамды айналма
.3. Кемтар адамға күлме.
4. Адамға қарап түкірме.
5. Жаман бұзақы сөзге ерме.
6. Кісіге қару кеземе.
7. Үлкеннің эжолын кеспе.
8. Жақсыдан тәбәрік ал, жақсылығы тиеді.
9. Анаға зекіме, азабын тартасың.
10. Барды жоқ деме, барың жоқ болады.
5.Ырымдар мен тыйымдардың баланы қауіптен сақтандыратын түрлері:
1.Отпен ойнама.
2. Оттан аттама.
3. Пышақты шалқасынан қойма.
4. Пышақтың жүзін жалама.
5. Аяқ-қолыңды жіппен байлама.
6. Түнде суға барма
7. Жүгіріп үйге кірме.
Қарағанды өзінің табиғи байлығымен еліміздің атын шығарған қала. Көмір - қара алтын. Бұл қаланың басты өнеркәсібі. Ертеде тек көмір қолданылатын уақытта еліміздің барлық аймағын көмірмен қамтамасыз етуші еді. Қарағанды шахтерлер қаласы.
домалак кун көзінен қорғайды. (такия)
домалак, тұщы., ак ол не? (курт)
жезди бирак лаген емес, мурнымен бирак шайнек емес. (самауыр)
түнде аспанда жанады, ал күндіз жок болады. (ай)
Қыс келді .Күн суыды.Айнала ақ ұлпаға бөленді.Аяз терезеге ою салды.Балалар қар атысып ойнап жүр.Бəрі көңілді.