Буын үндестігі - сөз ішіндегі, сөз бен қосымша арасындағы дауыстылардың не бірыңғай жуан, не жіңішке болып айтылу заңдылығы. Буын үндестігін ғылымда сингармонизм заңы деп те атайды. Қазақ тілінде сөздер бірыңғай жуан, не бірыңғай жіңішке болып келеді. Кейбір жағдайларда жуан және жіңішке дыбыстар аралас келеді. Бұл мұндай жағдайларда:
Басқа тілден енген сөздер(кітап, қадір, мұғалім т.б.)
Біріккен сөздер(бойжеткен, баспасөз т.б.)
Қос сөздер(қыз келіншек, жоғары-төмен т.б.)
Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар
Қазақ тілінде осы қосымшылардың бір тобы соңғы буынның жуан-жіңішкелігіне қарамастан, не жуан, не жіңішке қалпында қосылады.
Көмектес септік жалғаулары:-мен, -бен, -пен (доп-пен, дос-пен т.б.)
-нікі, -дікі, -тікі (апам-дікі, қойшы-нікі)
-жаң, -тай, -тал, -дар, -еке, -тар (аға-жан, шеше-тай, білім-дар, ата-еке, сезім-тал т.б.)
-хана, -стан, -кент, -күнем (дәрі-хана, Пәкі-стан, Шым-кент, пайда-күнем т.б.)
-кер, -гер, -қор, -паз, -қой, -ғой, -гөй,- кеш -уар (қалам-гер, пәле-қор, өнер-паз, кәсіп-қой, кіре-кеш, сөз-уар т.б.)
-ов, -ев, -ин (Cейсенбеков-тің, Aлмабаев-тың). Мұнда қосымша түбір сөздің соңғы буынындағы дауысты дыбыстың жуан-жіңішкелігіне қарай жалғанады.
Қазақ тілінде басқа тілден енген сөз алдынан қосылатын бей- , би- қосымшалары да үндестік заңына бағынбайды (бей-берекет, бей-шара, бей-тарап т.б.) [1]
Мен бугiн балтамен отын жардым.2 акеменен балгамен сеге кагуды уйрендiм.3 апкемен бiрге арамен агаш кестiк.4 курекпен жер казып агаш ектiм.5 казганан киiн топыракты тырмамен майдаладым.6содан киен шашылган шоптi айырмен жинадым.
Менiң қалаулы жұмыстарымның бiрi оқу болып табылады. Адам жақсы дос кiтап санаймын. үшiн өз қалаулы кiтабы әрбiр жас шама барып тұр. Мен қашан шүйкидiм, Н.Носованың шығармасының маған өте ұнамымен. Әсiресе, дымбiлместiң қиындықтары. Екiбастан, мен оқып отырсын 4 жылда үйрендiм және, менiң жора-жолдастарыммен қаhарман А.Бартолар болды, Б.Заходера С.Маршак, С.Михалкова.
Мен сендiрген, кiтаптың өзi адамды қалыптастырады және оқылған кiтап дер кез - үлкен сәт. В.Солоухин өз тiлi басқару мүмкiн кейбiр кiтаптар оқып отыра басқа емес өз азаматтық ар-ұжданын басқару мүмкiн айтты. Темiр А.Гайдарының кiтабы және оның командасы бұл жерде бiрден есiне түсiргiсi келедi. Ол менi үшiн өзiм қалаулы болып табылады. Балалар қазiргi уақытқа оқып отыруға ерiнетiнi аянышты. Оқу анығында - бұл еңбек, (В.сухомлин ) ерiк, өздiгiнен тәрбие өз рухани күштерi, өнер. Әңгiме В.Солоухина кекшiл мен кеше оқып шықтым. Мен ертеңгiсiн бiз ойлата алатын жаңа пайдалы кiтаптар күтедi…