Ербол Сыпатаев
Лаззат Асанова
Сабира Мухамедханова
Кайрат Рускылбеков
Атау с--дәрігер, мамандық
ілік с--дәрігердің, мамандықтың
барыс с--дәрігерге, мамандыққа
табыс с--дәрігерді, мамандықты
жатыс с--дәрігерде, мамандықта
шығыс с--дәрігерден, мамандықтан
көмектес с--дәрігермен, мамандықпен.
Дауыссыз дыбыстар (Kонсонантйзм)орыс. согласные звуки — тек салдыр немесе салдыр мен үн қатысы арқылы жасалатын, буын құрай алмайтын дыбыстар. [1] Дауыссыз дыбыстардыайтқанда көмейде кедергіге ұшырмағанфонациялық ауа ауыз қуысына күшті қарқынмен келеді. Ауыз тар ашылғандықтан, көмей арқылы келген қарқынды ауа әр түрлі артикуляциялықмүшелермен соктығысады. Қазіргі қазақ тілінде 25 дауыссыз бар: б, в, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п,р, с, т, һ, ф, х, ц, ч, ш, (у),Бұлардын ішінде һ дауыссызы кейбір шығыс сөздерінде, в, ф, х, ц, чдауыссыздары негізінен орыс тілі арқылы кірген халықаралық сөздерде, қалған 19 дауыссыз қазақтың байырғы сөздерінде қолданылады.[2]
Айтылу кезінде ауаның еркін шықпай, кедергіге ұшырап шығуынан жасалған дыбыстарды дауыссыз дыбыстар дейді. Дауыссыз дыбыстар сөйлеу мүшелерінің бір-бірімен жанасуы немесе толық қабысуы арқылы пайда болады. Дауыссыздардың басты ерекшеліктері:
- дауыссыздардың жасалатын орны – ауыз және көмей қуыстары;
- дауыссыз қатаңдарда мүлде үн болмаса, ұяңдарда үннің қатысы жартылай болады да, ал үнділерде бәсең үн болады;
- дауыссыз қатаң және ұяңдардың ішкі сапасы таза салдырдан тұрады ал, үнділерде сөйлеу мүшелерінің (тіл, ерін, жақ) бір-біріне жуықтауы, түрленуі, көлемін өзгертуі көмей арқылы келген ауаға пәлендей кедергі бола алмайды;
- дауыссыз қатаң және ұяңдарды көтеруге, созуға, әуенін өзгертуге мүлде болмаса, ал үнділерді керісінше көтеруге, созуға, әуенін өзгертуге болады;
- дауыссыздардың үн сапасында жаңғырық болмайды;
- дауыссыздар сөз ішінде жалқы тұрып буын құрай алмайды.
Дауыссыз дыбыстар дауыс қатынасына қарай үшке бөлінеді:
Қатаң дауыссыздар (глухие согласные) — дауыс шымылдығы қатыспай, тек салдырдан жасалатын дауыссыз дыбыстар: п, к, қ, т, с, ф, х, ц, ч, ш;Ұяң дауыссыздар (звонкие согласные) — дауыс шымылдығының қатысуымен жасалатын, салдыр мен үнтең болатын дауыссыздар: б,в, г, ғ, д, ж, з;Үнді дауыссыздар (сонорные согласные) — дауыс шымылдығының қатысуымен жасалатын салдырға қарағанда үн басым дауыссыздар: р, л, м, н, ң.
Екі еріннің бір-біріне жабыса тиісуі арқылы жасалатын м, б, п еріндік дауыссыздар (огубленные согласные) деп аталады. Жіңішке дауыссыздар (мягкие согласные) — сөз құрамындағы дауыссыз дыбыстардың көрші жінішке дауыстылармен үндесіп жінішкеруі (сыз — сіз, тұз — түз). Жуан дауыссыздар(твёрдые согласные)— тілдін орта тұсынын қатты тандайға көтерілмеуінентембрі (әуені) темен, қатаң айтылатын дауыссыздар.[3]
1-ж менің добым, аяқ киімім, кітабым,мектебім, жұмысым
2-ж сенің добың, аяқ киімің, кітабың, мектебің, жұмысың
сіздің добыңыз, аяқ киіміңіз, кітабыңыз, мектебіңіз, жұмысыңыз
3-ж оның добы, аяқ киімі, кітабы, мектебі, жұмысы
-сәлем!
-Сәлем!
Келе жатқан Наурыз мерекесімен құттықтаймын.
Рахмет, сені де құттықтаймын.
Наурыз мерекесін қалай тойлайсың? Бұл күні қайда барасың?
Наурыз мерекесін отбасыммен достарыммен тойлаймын. Анам Наурыз көже дайындайды, бауырсақ пісіреді, ет асады жайма жайып. Туысқандарымыздың үйіне барамыз Наурыз мерекесімен құттықтап және оларда бізге келеді.
- Ал, өзің ше ?
Мен де үйде тойлаймын, неше түрлі дәмді тағамдар пісіреді апам.
Наурыз мерекесінде қандай киім киесің?
Мен ұлттық киімдерімізді киемін.
