Тату үйдің бақыты тасыр,Ұрыс-керіс үйдің ырысы қашар.Жолдасы көптің – олжасы көп.Қимас досың сұраса қимасыңды бересің.Татулық табылмас бақыт.Досыңды мақтағаның — өзіңді жақтағаның.Ағаш тамырымен,Адам досымен мықты.Ұрыстың мерейі – ерлік,Ырыстың мерейі – бірлік.Жаман жолдастан мықты таяқ.Жолдасты жол айырады.Қасың менен досыңдыҚас-қабағың танытар.Ауыл итінің достығыСүйек тастағанша.Ерегескен ел болмайды,Есептескен дос болмайды.Досы көппен сыйлас,Досы азбен сырлас.Екі жақсы қосылса,Өлгенінше дос болады.Екі жаман қосылса,Өлгенінше қас болады.Дос таппай көңіл тыным таппас.Көршің қолайлы болса, қораң кең.Жолдасың жақсы болса,Жолым ұзын деме.Жолдасың жаман болса,Қолым ұзын деме.Қадіріңді білгің келсе,Көршіңнен қарыз сұра.Елсізде ит те жолдас.Тар жерде табысқан,Кең жерде келіседі.Жолдасың соқыр болса,Сен де бір көзіңді қысып қой.Досыңа ат берме,Ат берсең, ақырын жүр деме.Досы жоқ адам —Тұзы жоқ тағам.Жаман дос жауыңмен бірге шабады.Достың орны — төр,Дұшпанның орны – көр.Жаңа дос келгенде,Ескі достың көзінен жас шығады.Жартыны жарып жеген –Татулықтың белгісі.Заттың жаңасы жақсы,Достың ескісі жақсы.Біреу жаныңа жолдас,Біреу малыңа жолдас.Жолдасын тастаған жолда қалар.Пайданың зоры – дос үшін шеккен зиян.Шошқаға ерген балшыққа аунар.Жақсымен жүрсең,Жақсы боларсың.Жаманмен жүрсеңЖын ұрып, бақсы боларсың.Досы көптің жаны семіреді,Асы көптің тәні семіреді.Жақсының күнде бір үйі кеңиді.Жаманның күнде бір үйі кемиді.Дос тұтқанды қадірле.Өз басыңды дауға берсең де,Жолдасыңды жауға берме.Жалған достан жау артық.Аталастан ауылдас жақын.Жақсы көрші тапқаның,Мол олжаға батқаның.Тістем нанның қадірін тарыққанда білерсің,Анық достың қадірін зарыққанда білерсің.Айырылмас досыңа қайырылмас сөз айтпа.Жалған жолдас көзіне мақтар,Сырт айналып, сойылын баптар.Дос та дос, дұшпан да дос мал барында.Төбелеске бергісіз араша бар,Ағайынға бергісіз жанаса бар.Ай көрмесең туысың жат,Жыл көрмесең жолдасың жат.Қасқырда жолдасына жат қас қылмайды.Дос болып, қатасқаннан сақта құдай.Дос көтерер көңілді,Мал көтерер өлімді.Айтулы достың малы бір.Дос табылса ас табылмайды,Ас табылса дос табылмайды.Ас бар күнде дос жалықпас.Дос сүйгеннің түсіне қарама.Досыңның атын алма, тайын ал.Есепті дос айрылмас.Дос айырған боқ жейді.Нағыз дос дұшпан болмас.Досыңның пышағымен мүйіз кес.Досың ұрса аңқылда.Жақсы досқа жақсы мал бер.Досы көпті жау алмас.Досыңның досын, досың ет.Тектімен достас, тексіз доспен қоштас.Құрдастардың құдайы бір.Жаман туғаның болғанша,Жақсы жолдасың болсын.Досы көпті жау алмайды,Ақылы көпті дау алмайды.Доспен дос болғанға шаттанДұшпанмен дос болғаннан сақтан.Қажымалы мың жолдас, жоқпен тең,Жанын қиған бір жолдас, көппен тең.Дос жылатып айтар,Дұшпан күлдіріп айтар.Айтулы достың малы бір,Кемедегінің жаны бір.Досыңа өтірік айтпа,Дұшпаныңа сырыңды айтпа.Әкесі құрдастың баласы да құрдас.Жаман жолдастан,Жақсы дұшпан артық.Аз қайғыны ас басады,Көп қайғыны дос басады.Денің сау болса,Жарлымын деме.Жолдасың көп болса,Жалғызбын деме.Дос сыртыңнан мақтар,Дұшпан көзіңе мақтар.Досыңмен көп сөйлеспе,Жолынан қалтырасың.Дұшпаныңмен көп сөлеспе,Сырыңды алдырарсың.Күлме досыңа, келер басыңа.Досқа ауырлығыңды салма,Достан қарыз алма.Айрығысы келген дос,Аяулыңды сұрайды..<span>
</span>
Бұл жаттығуда
күз туралы мақал-мәтелдер жазу керек.
<span><span>1) </span>Ағайынды бәрі</span><span><span>
Шы</span><span>қса – </span>көк</span><span><span>
Т</span>уссе – сары.
</span><span><span>2) </span>Куз <span>дәнімен көрікті.
</span></span><span><span>3) </span>Егіндікті күз суар. Күз суарсаң - жүз суар.</span>
І
Асан қайғы ХV ғ. екінші жартысында Алтын Орданың ыдырау дәуірінде өмір сүрген. Қалың бұқараның қамын жеп, елінің болашағын ойлап, үнемі қайғы-мұңға батып жүргендіктен, халық оны «Асан қайғы» деп атап кеткен. Ол алдымен Сарайда, кейін Қазанда Ұлұғ- Мұхамедтің ықпалды билерінің бірі болған, кейін Дешті Қыпшаққа (қазақ даласына) қайтып оралып, Жәнібек, Керей хандардың ақылшы биі болған. Асанды Ш.Уалиханов «көшпенділер философы» деп атаған.Тарихтағы Асан бейнесін аңыз мұнары басқан. Оның өмірі туралы бізге жеткен деректер тым аз.
Асанның әкесінің аты — Саятшы Сәбит. Қазақ тарихшысы Құрманғали Халитұлының «Тауарих Хамса» атты кітабының айтуынша, Асан қайғы — Шыңғыс ханның замандасы ұлы Майқы бидің алтыншы ұрпағы. Майқы би — Шыңғыс ханның тарихтан белгілі әскербасыларының бірі Үйсін Майқы.
ХV ғ. өмір сүрген Асан қайғының адамдарды ынтымақ-бірлікке, достық-татулыққа шақыруы, елге жайлы қоныс іздеп, отырықшы, бейбіт тұрмыс-тіршілікті аңсауы сол кездегі заман талабынан туғаны түсінікті. Асанның бізге жеткен толғаулары түгел дерлік Әз Жәнібек ханға арнай айтылған. Халық аңыздарында Асан жайында «бұл қария қашан да ханға жағынбай, жарамсақтанбай тура сөйлеуші еді» делінеді. («Ай, хан, мен айтпасам білмейсің»)
Асан толғауларынан тек сол заманға тән кейбір суреттерді, қазақ халқының құралу дәуіріндегі белгілі тарихи оқиғалардың елесін байқауға болады. «Асан қайғының шығармалары өз тұсының айнасы, ол өз дәуіріндегі қазақ халқының мұңын, тілегін көрсетеді», — деп жазады Б.Кенжебаев.
Әбілхайыр ханнан бөлінуге қарсы болмағанмен Асан атамекеннен ұзап кетуді қош көрмейді.