Бл баа жетпес олжа жатады са дуірі амтитын кезе VII–III . б. э. дейінгі
абылданан археологиялы ылым кезедерге блу — ерте темір асыры. Са
орандары — лкен рылыстар, салыстырады египетскими пирамидаларына,
достигающие 20 метр, биіктігі, диаметрі, шы-ден 120-150 м Бар, оларды
арасында шаын всхолмления биіктігі 1-1,5 м, диаметрі 5-7 м. лкен
орандарды патшалы деп аталады, йткені оларды кмілуі кілдері басарушы
улеті мен скери элита ежелгі тайпалар. Орта орандарында — диаметрі 50 м,
биіктігі 10 м — жерледі ататы жауынгерлерді колесничих жне жрецов, ал
шаын — диаметрі 10-15 м, биіктігі 1,5–2 м — простой люд. Кездеседі
ретінде жеке орандар, сондай-а оларды жиналуы — бірнеше ондаан, тіпті
жздеген. оран жне оран орымдар кездеседі, азастанда барлы жерде: далада
жне полупустынях, межгорных жне зен аарында, тауларда жне тау бктерінде.
сіресе, кп, оларды Жетісу, бктерінде, Жоар, Іле жне Талас Алатауы
тауларында, Орталы Тянь-шань. Оларды арасында ататы Есік орымы, Бесшатыр
орымы, іле зеніні, шаын каньоне арасындаы зені жне тау-кен грядой
Желшалгыр. Бл кеінен танымал Талар жне Трген обалары Іле Алатауыны
баурайында, Кеген — зеніні аарында Кеген, Джетытобе баурайында Талас
жотасыны.
Спорт бейбітшілік кепілі. Себебі спор адамның денсаулығына өте пайдалы. Сондықтан да спорт бейбітшілік кепілі
Тілеймін мен анама
бар әлемнің байлығын,
Зор болсын денсаулығын,
Күлімдесің әркез сенің ақ жүзің.